نماز و یوگا

پرسش:

با توجه به اینکه حرکات نماز بسیار شبیه ورزش یوگا است، آیا می توان گفت حضرت محمد درغار حرا به مدیتیشین (به زبان عربی به عبادت) می‌پرداخت و حرکاتی را از خدای درونش راهنمایی می گرفت؟آیا حضرت محمد به یوگای هند آشنایی داشت؟

پاسخ:

مکتب یوگا از مکاتب آستیکایی هند که به آسمانی بودن و حجیت وداها باور دارند، با فلسفه سانکهیه - که هر دو قدمتی دو هزار و پانصدساله دارند درآمیخته و آیینی شهیر در تاریخ و جغرافیای هند پدید آوردند.(۱) در حقیقت یوگا، تعالیمی سرّی است که سینه‌به‌سینه منتقل‌شده(۲) و دارای ابعاد پررنگ فلسفی و معرفتی است و امروزه به‌عنوان یک ورزش ذهن–بدن معرفی می‌شود و اغلب، افکار عمومی، آن را یکسره ورزش تصور می‌کنند؛ اما محققان آن را به‌عنوان یک ‌راه معنوی و اسرارآمیز معرفی کرده‌اند و اساتید یوگا نیز آن را بسیار متفاوت از ورزش می‌دانند.(۳) صرف‌نظر از باورها و ابعاد فکری مکتب یوگا، در پاسخ به سؤال که در واقع برداشتی نادرست، مبتنی بر شباهت‌های ظاهری میان نماز و حرکات یوگاست، نکاتی تقدیم می‌شود:

نکته اول:
هرچند اندیشه یوگا و بُعد فلسفی آن با تمام شاخه‌ها و فروعاتی که یافته است، قدمتی طولانی داشته و ظهور آن به بیش از هزار سال قبل از ظهور اسلام می‌رسد، ولی «ورزش یوگا» و مجموعه حرکاتی که امروزه با این عنوان می‌شناسیم، قدمت چندانی نداشته و بسیاری از حرکات، کاملاً نوظهور است. درواقع، «یوگا، به‌عنوان ورزش، اولین بار توسط «شری یوجندرا»(۴) و «سوامی کووالایاناندا»(۵) با آمیختن سبک‌های غربی ژیمناستیک با وضعیت‌های مختلف «هاتا یوگا» در قرن بیستم در هند، ایجاد شد».(۶) بسیاری از حرکات ایستاده تا قبل از سال ۱۹۰۰ در سبک‌های مختلف یوگا، سابقه نداشت و توسط «کریشناماچاریا»(۷) و با الگو گیری از ورزش ژیمناستیک در دهه ۱۹۳۰ تا ۱۹۵۰ به یوگا وارد شد.»(۸) این تغییرات به نحوی قابل‌توجه و بزرگ بود که از آن با عنوان «رنسانس یوگا» یاد می‌شود.(۹) درواقع به نظر می‌رسد هیچ ربطی میان «نماز» و ورزش یوگا وجود ندارد.

نکته دوم:
خطای دیگری که در سؤال وجود دارد، نوعی مغالطه است که در منطق به آن، مغالطه «کنه و وجه»(۱۰) گفته می‌شود. به این معنا که نماز، به حرکات ظاهری آن فرو کاسته شده و تمام ابعاد معنوی و باطنی و حتی جهان‌بینی خاصی که پشت آن است، نادیده انگاشته شده و حرکات ظاهری نماز نیز در سه حرکت قیام، رکوع و سجده خلاصه‌شده است و به جهت شباهت این سه حرکت با برخی از حرکاتی که در ورزش یوگا، وجود دارد، به این نتیجه رسیده‌اند که شاید پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نماز را با مطالعه مکتب یوگا، ابداع کرده است.

کلمات کلیدی: 
نماز، یوگا، عبادت پیامبر ص.
پی‌نوشت‌ها:
۱. سید، سیده آسیه و عزیزالله سالاری، ارزیابی مکتب یوگا در ترازوی قرآن، برهان و عرفان، مجله مطالعات قرآنی، تابستان ۱۳۹۳، شماره ۱۸.
۲. شایگان، داریوش، ادیان و مکتب‌های فلسفی هند، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۹، ج ۲، ص ۶۳۰.
۳. مظاهری سیف، حمیدرضا، تأملی در باب حقیقت یوگا، مجله مطالعات معنوی، بهار و تابستان ۱۳۹۵، شماره ۱۹ و ۲۰.
۴.Shri Yogendra
۵.Swami Kuvalayananda
۶.Singleton, Mark(2010). Yoga Body: the origins of modern posture practice. Oxford University Press, pp. 32-50
۷.Tirumalai Krishnamacharya
۸.Singleton, Mark، pp 199 -203
۹.Mishra, Debashree(3 July 2016). "Once Upon A Time: From 1918, this Yoga institute has been teaching generations, creating history". Indian Express. Mumbai
۱۰. معرفی یک صفت، یک جزء یا یک جنبه خاص از یک شیء به‌عنوان ذات و همه اساس آن.