مکر الهی
اگر مکر صفت مذمومی است، پس چرا خداوند خود را خیر الماکرین (بهترین مکر کننده ) می خواند؟
مکر در لغت، به معنای تدبیر، چاره اندیشی و بازداشتن کسی از مقصودش است، اعم از آن که در کار بد باشد یا در کار خوب.(1) البته مکر به معنای خدعه و حیله گری که بار منفی دارد، غلبه استعمال پیدا کرده است، نه این که معنای لغوی چنین باشد. اگر هم بپذیریم که حیله و چاره اندیشی بار منفی دارد، خداوند این را در مقابل کسانی که خودشان اقدام به مکر کرده اند به کار برده است، لذا دیگر منفی نیست و با آن معنای مکر که اکنون در زبان ها است (نقشه های شیطانی و زیان آور)، تفاوت اساسی دارد. با توجه به موارد و مصادیق مکر الهی، این مطلب بیشتر روشن می شود: 1. مراد از مکر الهی، تدبیر و چاره اندیشی است که خداوند در مقابل مکر دیگران، انجام داده است: «وَ يَمْكُرُونَ وَ يَمْكُرُ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَيْرُ الْماكِرِينَ»؛ آنها چاره مى انديشيدند (و نقشه مى كشيدند)، و خداوند هم تدبير مى كرد، و خدا بهترين چاره جويان و تدبيركنندگان است.(2) مراد از «يَمْكُرُونَ» حيله و تدبير مشركين است كه مي خواستند حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) را کشته يا زندانى کرده يا تبعيد نمايند، و مراد از «يَمْكُرُ اللَّهُ» همان تدبير خداوند است كه آن حضرت را مأمور به هجرت نمود. «وَ مَكَرُوا وَ مَكَرَ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَيْرُ الْماكِرِينَ»؛ و (يهود و دشمنان مسيح، براى نابودى او و آيينش،) نقشه كشيدند و خداوند (بر حفظ او و آيينش،) چاره جويى كرد و خداوند، بهترين چاره جويان است.(3) كه مراد از مكر اول حيله يهود است در باره كشتن عيسى (علیه السلام) و منظور از مكر اللّه، نجات دادن عيسى از دست آن ها است. 2. مراد از مکر الهی، نوعی عاقبت و نتیجه مکری است که در برابر خدا به کار برده اند، مانند: «وَ مَكَرُوا مَكْراً وَ مَكَرْنا مَكْراً وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ فَانْظُرْ كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ مَكْرِهِمْ أَنَّا دَمَّرْناهُمْ وَ قَوْمَهُمْ أَجْمَعِينَ»؛ آن ها نقشه مهمّى كشيدند، و ما هم نقشه مهمّى، در حالى كه آن ها درك نمى كردند! بنگر عاقبت توطئه آن ها چه شد، كه ما آنها و قومشان همگى را نابود كرديم.(4) منظور از مكر اول، طفره رفتن و انحراف كفار است از پيروى حضرت صالح (علیه السلام)، و غرض از مكر دوم هلاكت و عذاب آن ها است كه نتيجه طبيعى مكر آن ها بود. 3. مراد از مكر الهی، عذاب خداست، مانند: «أَ فَأَمِنُوا مَكْرَ اللَّهِ فَلا يَأْمَنُ مَكْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ»؛ آيا آن ها خود را از مكر الهى در امان مى دانند؟! در حالى كه جز زيانكاران، خود را از مكر (و مجازات) خدا ايمن نمى دانند!(5) هشداری است برای همه که از عذاب الهی غافل نشوید. هر کس از عذاب خدا غافل شد، مشمول عذاب خواهد شد. مراقب باشید نعمت ها و ... شما را غافل نکنند و گمان کنید هر کاری (گناه و معصیت) بکنید، در امان هستید و در برابر معصیت، عذاب نمی شوید. به بیان دیگر، مبادا در صورت غفلت و انجام معاصی به گمان در امان بودن از عذاب، مکر الهی که همان عذاب است، شما را در بر بگیرد.
____________
(1) المفردات في غريب القرآن، ص 772؛ قاموس قرآن، ج 6، ص 265.
(2) انفال/ 30.
(3) آل عمران/ 54.
(4) نمل/ 50 و 51.
(5) اعراف/ 99.
