لقاء الله
منظور از لقاء الله (ملاقات پروردگار) چيست؟ آيا می شود خدا را ملاقات کرد؟
منظور از «لقاء» و ملاقات خداوند سبحان، ملاقات حسى (همانند ملاقات افراد بشر با يكديگر) نيست، زیرا خداوند جسم و رنگ و مكان ندارد كه با چشم ظاهر ديده شود؛ ملاقات حسى لازمه اش جسميت است، و لازمه جسميت هم محدود بودن و نيازمند بودن و فنا پذير بودن است، و هر عاقلى مى داند که خداوند نمى تواند داراى چنين صفاتى باشد، بنا براین منظور از «ملاقات» يا «رؤيت» در آيات مختلف قرآن ـ هنگامى كه به خدا نسبت داده مى شود ـ ملاقات حسى نيست بلكه شهود باطنى است؛ يعنى انسان چون در قيامت، آثار خدا را بيشتر و بهتر از هر زمان دیگری مشاهده مى كند، ايمان او نسبت به خدا يک ايمان شهودى مى شود و گویی او را با چشم دل آشكارا مى بيند؛ به همين دليل، طبق آيات دیگر قرآن، حتى لجوج ترين منكران خدا هم در قيامت زبان به اعتراف مى گشايند چرا که راهى براى انكار نمى بينند. انسان گاه به جايى مى رسد كه گويى خدا را با چشم دل در برابر خود مشاهده مى كند، به طورى كه هيچ گونه شک و ترديدى براى او باقى نمى ماند. اين حالت ممكن است بر اثر پاكى و تقوا و عبادت و تهذيب نفس در اين دنيا برایش حاصل شود، هم چنان كه در نهج البلاغه مى خوانيم: يكى از اصحاب امام على (علیه السلام) به نام ذعلب يمانى از ایشان پرسيد: هل رايت ربك؟ آيا خداى خود را ديده اى؟! امام فرمود: «أفأعبد ما لا ارى؟» آيا خدايى را كه نبينم، پرستش كنم؟! ذعلب توضيح بيشتری خواست، امام اضافه كرد: «لا تدركه العيون بمشاهدة العيان و لكن تدركه القلوب بحقائق الايمان»؛ چشم هاى ظاهر هرگز او را مشاهده نكنند، بلكه قلب ها به وسيله نور ايمان، او را درک مى نمايند. اين حالت شهود باطنى، در قيامت براى همگان پيدا مى شود، چرا كه آثار عظمت و قدرت خدا در آن جا آن چنان آشكار است كه هر كور دلى هم ايمان قطعى پيدا مى كند. به سخن دیگر، در قيامت حجاب ها كنار رفته، عظمت خدا و آيات او از هر زمان دیگری، روشن تر جلوه مى كند و انسان را به مقام شهود باطنى و ديد قلبى مى رساند و هر كس به فراخور معرفت و عمل صالح دنیوی اش، بهره بیشتری از این شهود باطنی خواهد داشت. البته گروهى از مفسران، تعبير «لقاء الله» را به معنای مشاهده نعمت ها و پاداش ها، و هم چنين دیدن عذاب و كيفرهاى الهى تفسیر کرده اند، یعنی كلمه «نعمت» و «ثواب» و «جزا» را در تقدير گرفته اند و گفته اند: از آن جا كه ملاقات حسى در مورد پروردگار مفهوم ندارد، چرا كه او نه جسم است و نه داراى عوارض جسم، پس در این جا باید در تعبیر «لقاء الله»، مُضافى در تقدير بگيریم و بگوییم: منظور «لقاء ثواب اللَّه» يا «لقاء عقاب اللَّه» و مانند آن است.(1) علامه طباطبایی ضمن بی اعتبار خواندن قول دوم، ذیل آیه 5 سوره عنکبوت می نویسد: مراد از «لِقاءَ اللَّهِ»، قرار گرفتن بنده در حالتی است كه ديگر بين او و بين پروردگارش حجابى نباشد، هم چنان كه روز قيامت چنين خواهد شد، زیرا روز قيامت روز ظهور و آشکار شدن حقايق است: «وَ يَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِينُ»؛ آن روز يقين مى كنند كه خدا حق آشكار است.(2)
ــــــــــــــــــــــــ
(1) تفسير نمونه، ج 1، ص 217 و 218، و ج 12، ص 566 و 567، و ج 17، ص 358 و 359.
(2) الميزان، ج 16، ص 102.
