قیامت و بار گناه

در قرآن و روایات آمده که هیچ کس گناه دیگری را گردن نمی گیرد، و از طرف دیگر آمده که از گناه فردی کاسته و به گناه دیگری افزوده می شود؛ این تعارض چگونه رفع می‌شود؟ قرآن کریم در آیات متعددی فرموده است: «لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‏»؛ کسی بار گناه دیگری را به دوش نمی‌کشد.(1) اما باید آیات را در کنار هم دید و نتیجه گرفت، منظور این آیات این است که کسی بى‏ جهت و بدون ارتباط، گناه كسى را بر دوش نمی گیرد.(2) اما در آیات و روایات دیگر، به کسانی که به خاطر نوع ارتباطشان بار گناه دیگری را بر دوش می کشند اشاره شده است: الف) کسانی که در گناه دیگران نقش داشته باشند: طبیعتا کسی که در گمراه کردن و انجام گناه توسط دیگران نقش داشته باشد بار گناه گمراه شدگان توسط او، بر دوش خود او نیز هست، همان طور که قرآن کریم می فرماید: «لِيَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ كامِلَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ مِنْ أَوْزارِ الَّذِينَ يُضِلُّونَهُمْ بِغَيْرِ عِلْم‏»؛ آن ها بايد روز قيامت، (هم) بار گناهان خود را بطور كامل بر دوش كشند و هم سهمى از گناهان كسانى كه به خاطر جهل، گمراهشان مى ‏سازند.(3) پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز می فرمایند: «مَنْ سَنَّ سُنَّةَ عَدْلٍ فَاتُّبِعَ كَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ عَمِلَ بِهَا مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَيْ‏ءٌ وَ مَنْ سَنَّ سُنَّةَ جَوْرٍ فَاتُّبِعَ كَانَ عَلَيْهِ وِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ مِنْ أَوْزَارِهِمْ شَيْ‏ء»؛ کسی که سنت نیکو و عادلانه ای که از آن تبعیت شود برجای بگذارد، مانند اجر عمل کنندگان را دارد بدون این که از پاداش آن ها کم شود، و کسی که سنت ظالمانه ای بر جای گذارد که به آن عمل شود، گناه عمل کنندگان بر عهده او نیز خواهد بود، بدون این که از گناه آن ها کم شود.(4) روشن است که چنین پاداش و عذابی کاملا عادلانه است، چون در نگاه دقیق متوجه خواهید شد این اصلا گناه عمل خودش است، نه این که گناه دیگران به پای او نوشته شده باشد. ب) کسانی که در حق دیگران ظلم کرده و یا بدهکارند: دسته دوم کسانی هستند که حقی از دیگران ضایع کرده‌اند، یعنی چیزی از مردم گرفته‌اند، یا آبرویشان را، یا مالشان را، یا امنیت شان را و...؛ روشن است که هر کسی چیزی از کسی می‌گیرد باید آن را پس داده یا جبران کند، لذا در داداگاه عدل الهی حق الناس یکی از سخت ترین گذرگاه های قیامت است، همان طور که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: میان بهشت و انسان، هفت گردنه وجود دارد، که آسان‌‌ترین آن ها مرگ است. پرسیدند: سخت‌‌ترین آن ها کدام است؟ فرمودند: «الوُقُوفُ بَینَ یَدَی الله عزَّوجلَّ إذا تَعَلَّقَ المَظلُومونَ بالظّالِمینَ»؛ سخت‌‌ترین لحظه؛ زمانی است که انسان در پیشگاه خداوند بایستد و کسانی که به آن ها ظلم شده، دامن ظالم را بگیرند.(5) و از طرفی مال و دارایی دنیا نه در قیامت موجود است و نه به درد کسی می خورد، پس جبران ظلم ها باید از طریق دارایی ارزشمند متناسب با همان جهان باشد، تنها چیز ارزشمند آن جهان پاداش های اعمال و دوری از عذاب‌ها است، لذا تسویه حقوق مردم نیز از طریق همین مبادله همین دارایی‌ها انجام می‌شود. طبق روایات متعدد، از اعمال نیک بدهکار یا ظالم برداشته شده و به نامه عمل مظلوم یا طلبکار اضافه می‌شود و در صورتی که آن شخص بدهکار یا ظالم عمل نیکی نداشته باشد از گناهان طلبکار یا مظلوم برداشته شده و به نامه عمل او گذاشته می شود. پیامبر (صلی الله علیه و آله) در روایتی فرمودند: «أَ تَدْرُونَ مَا الْمُفْلِسُ فَقِيلَ الْمُفْلِسُ فِينَا مَنْ لَا دِرْهَمَ لَهُ وَ لَا مَتَاعَ لَهُ فَقَالَ الْمُفْلِسُ مِنْ أُمَّتِي مَنْ يَأْتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِصَلَاةٍ وَ صِيَامٍ وَ زَكَاةٍ وَ يَأْتِي قَدْ شَتَمَ وَ قَذَفَ هَذَا وَ أَكَلَ مَالَ هَذَا وَ سَفَكَ دَمَ هَذَا وَ ضَرَبَ هَذَا فَيُعْطَى هَذَا مِنْ حَسَنَاتِهِ وَ هَذَا مِنْ حَسَنَاتِهِ فَإِنْ فَنِيَتْ حَسَنَاتُهُ قَبْلَ أَنْ يُقْضَى مَا عَلَيْهِ أُخِذَ مِنْ خَطَايَاهُمْ فَطُرِحَتْ عَلَيْهِ ثُمَّ طُرِحَ فِي النَّارِ»؛ آیا می دانید مفلس (ورشکسته) کیست؟ گفتند: مفلس در میان ما کسی است که نه درهمی دارد و نه متاعی؛ پس پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: مفلس امت من کسی است که در قیامت می آید در حالی که نماز و روزه هایش را به جا آورده و زکاتش را پرداخت کرده، اما یکی را مورد ضرب و شتم قرار داده، به دیگری تهمت زده، مال آن یکی را خورده، خون یکی دیگر را ریخته و دیگری را کتک زده، پس حسناتش به این و آن داده می‌شود تا تمام می شود قبل از این که حسابش تسویه شود، پس خطاهای دیگران به پای او نوشته می شود و سپس در آتش انداخته می‌شود.(6) روشن است که این جابجایی ثواب ها و گناهان در راستای تسویه حساب است، و قبل از رسیدگی به اعمال است، وقتی گناه شخصی در حسابرسی عادلانه ای به نامه عمل دیگری رفت دیگر گناه خود اوست، نه این که گناه دیگری را به دوش بکشد، و این جابجایی برای تسویه حساب حق الناس اتفاق می افتد و بعد از آن است که هر کسی فقط بار گناهی که در نامه عملش آمده را متحمل خواهد شد.

____________

(1) انعام/ 164؛ اسراء/ 15؛ فاطر/ 18؛ زمر/ 7؛ نجم/ 38.

(2) مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 6، ص 65.

(3) نحل/ 25.

(4) مفید،محمد بن محمد، امالی، ص 191.

(5) پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة، ص 374.

(6) مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج 69، ص 6.

http://http://www.askquran.ir/showthread.php?t=54344&p=819140&viewfull=1#post819140