قرآن و انتصابی بودن امامت
کدام یک از آیات قرآن دلالت بر انتصابی بودن مقام امامت از ناحیه خداوند داشته و مهمترین شروط برای رسیدن به مقام امامت چیست؟
از دیدگاه شیعه جایگاه امامت از آنجا که در امام «علم» و «عصمت» شرط بوده همسان جایگاه نبوت بوده و بر این اساس نصب امام تنها از سوی خدای متعال بوده و انتخاب او از حیطه ی انتخاب مردم خارج است. در قرآن کریم در آیاتی به نصب الهی امام اشاره شده که این آیات عبارتند از:
1. آیه ی: ابتلای ابراهیم (علیه السلام)
«وَ إِذِ ابْتَلى إِبْراهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِي قالَ لا يَنالُ عَهْدِي الظَّالِمِين»؛(1) (به خاطر بياوريد) هنگامى كه خداوند ابراهيم را با وسائل گوناگونى آزمود، و او به خوبى از عهده ی آزمايش بر آمد، خداوند به او فرمود: من تو را امام و رهبر مردم قرار دادم، ابراهيم عرض كرد: از دودمان من (نيز امامانى قرار بده) خداوند فرمود: پيمان من به ستمكاران نمى رسد (و تنها آن دسته از فرزندان تو كه پاك و معصوم باشند شايسته اين مقامند).
آیه ی شریفه علاوه بر آنکه بیانگر آن است که امامت بالاترین مقام و منزلت اعطایی از سوی خداست، بیانگر آن است که انتصاب به چنین مقامی نیز از سوی خداست: «إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً». و از آنجا که بیان می دارد چنین عهدی به ظالمین نخواهد رسید؛ بیانگر آن است که یکی از شرایط اساسی امامت، عصمت از ارتکاب مطلق ظلم و گناه است. آیه تطهیر در کنار این آیه بیانگر طهارت مطلق اهل بیت (علیهم السلام) از هر گونه آلودگی است و بیانگر تحقق یکی از شروط اساسی امامت است، چنانکه می فرماید: «إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً»؛ (2) «خداوند مى خواهد از شما اهل بيت هر پليدى را بزدايد و شما را به شايستگى پاك گرداند».
2. آیه ی: «ابلاغ» و «اکمال»
مهمترین آیاتی که بیانگر الهی بودن نصب امام علی (علیه السلام) به امامت است آیات «ابلاغ» و «اکمال» است:
«يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرِينَ»؛(3) «اى پيامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، كاملًا (به مردم) برسان! و اگر نكنى، رسالت او را انجام نداده اى! خداوند تو را از (خطرات احتمالى) مردم، نگاه مى دارد و خداوند، جمعيّت كافران (لجوج) را هدايت نمى كند».
و آنگاه که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) چنین تکلیفی را انجام داده و بر اساس روایات فریقین همه ی حاضرین با امام علی (علیه السلام) بیعت نمودند این آیه نازل شد:
«الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً»؛(4) «امروز، كافران از (زوال) آيين شما، مأيوس شدند بنا بر اين، از آنها نترسيد! و از (مخالفت) من بترسيد! امروز، دين شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آيين (جاودان) شما پذيرفتم».
ارتباط مضمونی این دو آیه به یکدیگر و تناسب حکم با موضوع و همچنین روایات فریقین در انطباق این آیات به جریان غدیر خم،(5) و عدم ارتباط و انطباق این آیات بر سایر احکام و جریانات زمان پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)، جملگی بیانگر انطباق این آیات بر مسأله ی امامت بر اساس دیدگاه شیعه است.
هم چنین شرط وصول به مقام امامت دارا بودن مقام ولایت است؛ زیرا بدیهی است تا کسی به مقام ولایت نرسیده باشد نمی تواند منصوب از جانب پروردگار در امر هدایت بشر بوده باشد؛ بر این اساس در آیه ی ولایت، ولایت امام علی (علیه السلام) در عرض ولایت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) بیان شده است: «إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ»؛(6) «سرپرست و رهبر شما تنها خدا است، و پيامبر او، و آنها كه ايمان آورده اند و نماز را بر پا مى دارند و در حال ركوع زكات مى پردازند».(7)
پی نوشت ها:
1. البقره/124.
2. الاحزاب/33.
3. المائده/67.
4. المائده/3.
5. ر.ک: ابن مردویه الاصفهانی، مناقب علی بن ابی طالب و ما نزل من القرآن فی علی، دارالحدیث، قم، ص231.
6. المائدة/55.
7. برای مطالعه ی تفصیلی نسبت به آیه ی ولایت، ر.ک: فتح الله نجار زادگان، بررسی تطبیقی تفسیر آیات ولایت در دیدگاه فریقین، انتشارات سمت.
برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید
