ذِکر
آیا منظور از «أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب» و یا «اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثيرا» این است که تسبیح به دست بگیریم و یک کلمه خاص را مرتب و مکرر تکرار کنیم (مثلا یا دائم، یا قائم، یا فتاح، یا رزاق ...)؟ یا در پشت این آیات مفاهیم عمیق تری نهفته است که باید به آن بپردازیم؟
معنای حقیقی ذکر، توجه و یادآوری است، که امری است مربوط به قلب انسانی؛ و این الفاظی که بر زبان جاری می کنیم در حقیقت وِرد هستند نه ذکر؛ و البته چون این الفاظ وسیله و عاملی هستند جهت توجه قلبی؛ و از باب تسمیه اسم مسبب بر سبب، به آن ها ذکر می گویند. پس مراد از ذکر در این نوع بیانات، توجه درونی به حق تعالی است؛ یعنی همان امری که اولیاء الهی و اهل معرفت از آن تعبیر به حضور عندالله می کنند. انسان باید دائم، خود را در محضر حق تعالی ببیند و بداند؛ و در عین حال که مشغول فعالیت و تلاش های روزمره و دنیایی خود است از وجود و شهود باریتعالی غفلت نداشته باشد. و به تعبیر جناب سعدی: هرگز وجود حاضر و غائب شنیده ای * من در میان جمع و دلم جای دیگر است. و به تعبیر حضرت علامه حسن زاده آملی: تن به دنیا دار و دل به مولی.(1)
__________
(1) هزار و یک کلمه، کلمه 168.
