تفاوت تواتر معنوی و شایعه

در تواتر معنوی گفته می شود که اگر مسئله ای توسط افراد بسیاری به اشکال مختلف نقل شود، دارای تواتر معنوی خواهد بود، مثل معجزات پیامبر که بیش از هزار معجزۀ گوناگون از ایشان نقل شده است، و این تواتر معنوی را در پی دارد که ایشان معجزه داشتند. من می خواستم بدانم فرق تواتر معنوی با یک شایعه چیست؟

در این خصوص باید چند نکته عرض کنم:

نکته اول:
در تواتر معنوی اگرچه گزارش ها متفاوت هستند اما یک محور مشترک در همه آن ها وجود دارد که این تعدد گزارش ها آن محور مشترک را تقویت می کند و فقط همان محور مشترک، به صورت یقینی پذیرفته می شود، نه آن جزئیاتی که متواتر نیست. به عنوان مثال صدور معجزه و یک رفتار خارق العاده در همه گزارش های معجزات پیامبر(صلی الله علیه و آله) مشترک است، و این تواتر را در اصل معجزات محقق می سازد اما جزئیاتی که در این اخبار آمده یقینی نیستند.
حال که این اصل روشن شد باید توجه داشت که عموما در خرافات این تواتر معنوی وجود ندارد. یعنی محور مشترکی بین آن ها نیست که یکدیگر را تقویت کنند بلکه هر کدام ناظر به یک خبر خاصی است که ارتباطی با اخبار دیگر ندارد. مگر آن که شایعات پیرامون یک موضوع خاص باشد و به قدری گسترده باشد که به تنهایی به حد قابل توجهی برسد که در ادامه بدان خواهیم پرداخت.

نکته دوم:
تواتر، یک شرط مهم دارد که اصلا اعتبار تواتر به همان است و آن شرط، این است که علاوه بر گزارش های متعدد و زیاد، این اخبار به گونه ای باشد که احتمال خطا، دروغ، و توطئه و تبانی در آن داده نشود. در این صورت است که تواتر محقق می شود.
یکی از عواملی که در این زمینه نقش دارد، نبودِ گزارش های مخالف است که بسیار حائز اهمیت است. در مورد شایعات، معمولا اخبار متعارض فراوانی وجود دارد و این خودش مانع شکل گیری تواتر می شود. ما هیچ گزارش قابل اعتمادی نداریم که پیامبر(صلی الله علیه و آله) ادعای انجام معجزه ای کرده باشند و از انجام آن عاجز مانده باشند بنابراین گزارش معارضی ندارد.
هم چنین معمولا شایعات اینطور گسترده پخش نمی شوند که انسان را واقعا به یقین برسانند، و ثانیا از آن جا که با اهداف خاصی ترویج می شوند به همین خاطر قرائن و شواهدی معمولا با خود آن ها وجود دارد که انسان به آن ها بدبین می شود.

نکته سوم:
به طور کلی اگر خبری به لحاظ کثرت گزارش ها به حد تواتر برسد و شائبه جعل و دروغ و توطئه و تبانی در میان نباشد به یقین منتهی می شود. قاعده تواتر فقط همین را می گوید، اصلا به دنبال تعیین مصداق برای آن نیستیم. به عبارت دیگر هر انسانی یک حدی دارد، و کثرت گزارش ها به علاوه قرائن در هر انسانی بالاخره یک جا به یقین می رسد.
آن چه ما از اثبات یقینی بودن تواتر دنبال می کنیم صرفا همین است، این که کسی با شنیدن شایعات به همین یقین برسد حرف دیگری است که اصل یقینی بودن تواتر را با چالش روبرو نمی سازد. یقین حاصل از متواترات یک یقین اعتباری نیست که به دست کسی باشد، بلکه کثرت گزارش ها است که متناسب با هر انسانی بالاخره موجب یقین برای او خواهد شد.

بنابراین حتی ممکن است کسی با شنیدن شایعات متعدد هم آن ها را متواتر می پندارد و در خصوص آنها به یقین برسد، یا حتی کسی خبری را که برای انسان «الف» متواتر است را متواتر نداند. این ها مربوط به تشخیص مصداق برای متواترات است، اما آن چه که در نکات اول و دوم بیان شد متواتر حقیقی را کاملا روشن خواهد ساخت.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید