بهشت برزخی و آخرتی
فرق بين بهشت برزخ و بهشت آخرت چيست؟
انسان پس از مرگ وارد عالم ديگرى مى شود كه در قرآن كريم با واژه «برزخ»، و در روايات گاهى به همين نام و گاهى با نام «عالم قبر» از آن ياد شده است. برزخ در لغت، فاصله ميان دو چيز را گويند؛ و از آن جا كه عالم برزخ فاصله ميان دنيا و آخرت است و اين دو را به هم وصل می كند، آن را برزخ مى نامند؛ لذا بهشت برزخى منزلگاه موقتى است، مانند منزلگاه هاى موقتى كه براى مسافرين در وسط راه آماده مى سازند و سر منزل مقصود نمی باشد. با مرگ انسان و ورود او به عالم برزخ، روح او در جسم لطيفى قرار مى گيرد كه از بسيارى از عوارض اين ماده كثيف بر كنار است و چون از هر نظر شبيه اين جسم است، به آن «قالب مثالى» يا «بدن مثالى» مى گويند كه نه به كلى مجرد است و نه مادى محض، بلكه داراى يک نوع «تجرد برزخى» است. با آن وجود نعمت های برزخی را احساس می کند، نعمت هایی که در قیاس به نعمت های مادی دارای پاکی، لطافت و طراوت بسیار بالاتری اند، به گونه ای که عالم ماه با ویژگی های خود قابلیت تحقق چنین نعمت هایی را در خود ندارد، به همین میزان رابطه آخرت با برزخ است که نعمت های اخروی هرگز قابل مقایسه با نعمت های برزخی نخواهد بود و برزخ قابلیت و ظرفیت وجود نعمت های بهشتی را در خود نخواهد داشت. مرحوم کلینی در کتاب «کافی» از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که از حضرت در مورد ارواح مؤمنين سؤال كردند حضرت فرمودند: «فى حجرات فى الجنة ياكلون من طعامها و يشربون من شرابها و يقولون ربنا اقم لنا الساعة و انجز لنا ما وعدتنا»؛ آن ها در حجره هايى از بهشت قرار دارند، از غذاهاى بهشتى مى خورند، و از نوشيدنی هايش مى نوشند، و مى گويند پروردگارا! هر چه زودتر قيامت را بر پا كن و به وعده هايى كه به ما دادهاى وفا فرما».(1) اما در مورد بهشت موعود، واژه «جنت»، در شكل هاى مختلف نزديک به 150 بار در قرآن مجيد آمده است و مفهوم رايج آن نيز باغ و بوستان است. با توصيفى كه در قرآن و روايات آمده، بايد گفت: بهشت، باغ بسيار خرم و دلربايى است با هواى بسيار لطيف، درخت هاى پر شاخ و برگ، انواع و اقسام ميوه هاى لذيذ، غذاهاى خوش طعم، نهرهاى جارى، قصرهاى زيبا، همسران شايسته و نيكو روى، وسيع و آباد، بدون هيچ گونه زشتى و آفت، با صفا و طراوت، جاودانه، متنوع و نشاط آور، همه نعمت هاى آن پايدار و با شعورند، هيچ نعمتى با مصرف كردن، فرسوده و ناقص نمى شود، كسالت و دل زدگى به آن راه ندارد و .... با اين وصف، بهشت خود دارای مراتبى است که فاصلۀ بین آن ها فاصله آسمان وزمین است. با این مقدمه می توان گفت: 1. نعمت های برزخ به تناسب عالم برزخ قرار داده شده عالمی که خود حائل بین دنیا وآخرت است؛ لذا نعمت های برزخی چه از لحاظ کمّی و چه از لحاظ کیفی، حد فاصل بین نعمت های دنیوی و اخروی اقرار دارند، یعنی نعمت های آن از دنیا برتر و از آخرت پائین تر است. یکی از نحوۀ اختلافات میزان برخورداری از این نعمت ها است که در بهشت به صورت غیر قابل انقطاع و پیوسته و در برزخ عرضۀ نعمت ها هر صبح و شام است. 2. بهشت برزخی برای خود اجل و مهلتی دارد و برای همیشه نخواهد ماند: «وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ الى يَوْمِ يُبْعَثُونَ»؛ و از پشت سرشان تا روزى كه برانگيخته شوند، برزخ و فاصله اى است.(2) و نعمت های برزخی نیز این چنین هستند، و این در حالی است که بهشت موعود امری ابدی خواهد بود و بهشتيان پس از ورود به بهشت، هرگز از آن خارج نمى شوند و براى هميشه در آن مى مانند: «خَالِدِينَ فِيهَا حَسُنَتْ مُسْتَقَرّاً وَ مُقَاما»؛ در آن جا جاودانه خواهند ماند، چه خوش قرارگاه و مقامى!.(3) 3. انسان هایی که در بهشت برزخی به سر می برند، در آرزوی برپایی قیامت و ورود به بهشت موعود و بهره وری از نعمت های آن هستند؛ و این در حالی که برای بهشتیان بالفعل همه چیز مهیا خواهد بود: «أُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِينَ غَيْرَ بَعِيدٍ ... لَهُمْ مَا يَشَاءُونَ فِيهَا وَلَدَيْنَا مَزِيدٌ»؛ و بهشت ـ بى آن كه دور باشد ـ براى متقيان نزديك آيد ... هر چه بخواهند در آن جا دارند و پيش ما افزونتر هم هست.(4) «وَ فيها ما تَشْتَهيهِ الْانْفُسُ وَ تَلَذُّ الْاعْيُنُ»؛ و در آن بهشت، آن چه دل ها مى خواهد و چشم ها از آن لذّت مى برد، وجود دارد.(5) در حديثى از امام باقر (علیه السلام) آمده است: بهشتيان زنده اند و ديگر نمى ميرند، بيدارند و هرگز نمى خوابند، بى نيازند و هيچ گاه نيازمند نمى شوند، شادمانند و غمگين نمى گردند، مى خندند و نمى گريند، محترم هستند و هرگز تحقير نمى شوند، بشّاش هستند و ابرو درهم نمى كشند، همواره پر نشاط اند، غذا مى خورند و هيچ گاه گرسنه نمى شوند، آب مى نوشند و هرگز تشنه نمى شوند، لباس به تن دارند و عريان نمى مانند، تا ابد مركب سوار مى شوند و به ديدار يكديگر مى روند، پسركان بهشتى بر آنان سلام مى كنند و همواره با ظرف هاى سيمين و زرّين از آنان پذيرايى مى كنند، پيوسته بر تخت تكيه زده و تماشاگرند و از سوى خداوند به آنان سلام و تحيت اهدا مى شود.(6)
ــــــــــــــــــــــ
(1) الکافی، الکلینی، ج 3، ص 245.
(2) مؤمنون/ 100.
(3) فرقان/ 76.
(4) ق/ 35.
(5) الزخرف/ 71.
(6) بحار الانوار، ج 8، ص 220: «عن جابر، عن أبي جعفر (عليه السلام) قال: إن أهل الجنة يحيون فلا يموتون أبدا، ويستيقظون فلا ينامون أبدا، ويستغنون فلا يفتقرون أبدا ويفرحون فلا يحزنون أبدا، و يضحكون فلا يبكون أبدا، ويكرمون فلا يهانون أبدا، ويفكهون ولا يقطبون أبدا، ويحبرون ويسرون أبدا، ويأكلون فلا يجوعون أبدا، ويروون فلا يظمؤون أبدا، و يكسون فلا يعرون أبدا، ويركبون ويتزاورون أبدا، ويسلم عليهم الولدان المخلدون أبدا بأيديهم أباريق الفضة و آنية الذهب أبدا، متكئين على سرر أبدا، على الأرائك ينظرون أبدا، يأتيهم التحية والتسليم من الله أبدا، نسأل الله الجنة برحمته إنه على كل شئ قدير».
