اهلبیت(ع) و نام «امام»

در حدیث معروف ثقلین به جانشینان بعد از پیامبر که امامان معصوم باشند کلمه عترت و اهل بیت اطلاق شده ولی کلمه امام اطلاق نشده؛ می خواستم بدانم طبق کدام حدیث به 12 جانشین پیامبر (صلی الله علیه و آله) کلمه امام گفته می شود؟

پاسخ به این سوال از سه زاویه و دیدگاه قابل تبیین خواهد بود: الف) از دیدگاه ادبیات امام در لغت از «امم» به معنای «قصد کردن» است(1) به همین خاطر به کسی یا چیزی که مردم به او اقتدا کرده و از او تبعیت می کنند «امام» گفته میشود(2) به همین خاطر کسی که رهبر و پیشوای مردم باشد یعنی جلوی مردم حرکت کند به او «امام» گفته میشود، ولو آنکه مثلا در یک عرصه کوچک پیشوا باشد، مثلا امام جماعت یا امام جمعه. بنابراین حتی اگر در آیات و روایات اشاره ای به امامت اهل بیت(علیهم السلام) نشده باشد باز هم به کار بردن آن برای ایشان اشکالی ندارد؛ چون جانشینی و ولایت آنها به معنای ضرورت اطاعت و پیروی مردم از ایشان است، و این همان «امامت» است. ب) از دیدگاه قرآن قرآن کریم نیز پیشوایانی که از جانب خداوند تعیین میشوند را با تعبیر «امام» توصیف کرده است، همانطور که در مورد حضرت ابراهیم(ع) می فرماید: «قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماما»؛ به درستی که تو را به عنوان امام برای مردم برگزیدم.(3) و در موضعی دیگر در خصوص انبیاء می فرماید: «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا»؛ و آنها را ائمه و پیشوایانی قرار دادیم که (مردم را) به امر ما هدایت کنند.(4) حتی در مورد پیشوایان کفر هم تعبیر «ائمه» به کار می برد: «فَقاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْر»؛ پس با پیشوایان کفر پیکار کنید.(5) بنابراین پیشوای هر قوم و امتی در نگاه قرآن «امام» نامیده می شود. ج) از دیدگاه روایات در روایات هم علاوه بر تعابیری چون ولی و خلیفه و مانند آن، تعبیر «امام» و جمع آن یعنی «ائمه» به کار رفته است که به چند نمونه اشاره می شود: پیامبر(صلی الله علیه و آله): «إِنَّهُمُ الْأَئِمَّةُ مِنْ بَعْدِي هُمْ عِتْرَتِي مِنْ لَحْمِي وَ دَمِي‏»؛ به درستی که آنها (اهل بیت) امامان بعد از من هستند، آنها عترت من هستند و از گوشت و خون من. (6) پیامبر(صلی الله علیه و آله): « الْأَئِمَّةُ مِنْ بَعْدِي اثْنَا عَشَرَ، أَوَّلُهُمْ أَنْتَ يَا عَلِيُّ، وَ آخِرُهُمُ الْقَائِمُ الَّذِي يَفْتَحُ اللَّهُ- تَعَالَى ذِكْرُهُ- عَلَى يَدَيْهِ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا»؛ امامان بعد از من 12 نفرند، اولین آنها تو هستی ای علی، و آخرین آنها قائم است که خداوند متعال به دست او شرق و غرب زمین را می گشاید.(7) پیامبر(صلی الله علیه و آله) به امام علی(علیه السلام) فرمودند: «مَثَلُكَ و مَثَلُ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِكَ بَعْدِي مَثَلُ سَفِينَةِ نُوحٍ مَنْ رَكِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِق‏»؛ مَثَل تو و ائمه از فرزندان تو بعد از من مانند کشتی نوح است که هر کس با آن همراه شود نجات یابد و هر کسی از آن روی گرداند غرق و هلاک خواهد شد.(8) البته تعبیر مفرد آن یعنی «امام» هم به کار رفته است، مثلا امام جواد(علیه السلام) در معرفی امام هادی(علیه السلام) بعد از خود به عنوان امام شیعیان می فرمایند: «إِنَّ الْإِمَامَ بَعْدِي ابْنِي عَلِيٌّ أَمْرُهُ أَمْرِي وَ قَوْلُهُ قَوْلِي وَ طَاعَتُهُ طَاعَتِي»؛ به درستی که امام بعد از من پسرم علی است، امر او امر من، قول او قول من، و اطاعت او اطاعت من است.‏(9)

پی نوشت ها:

1. ابن منظور، محمد بن مكرم‏، لسان العرب، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق، ج12، ص22؛ راغب أصفهانى، حسين بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، اول، 1412ق، ج1، ص87.

2. لسان العرب، ج12، ص25؛ طريحي، فخر الدين بن محمد، مجمع البحرین، نشر مرتضوی، تهران، چاپ سوم، 1375ش، ج6، ص10.

3. بقره: 124/2.

4. انبیاء: 73/21.

5. توبه: 12/9.

6. صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، مكتبة آية الله المرعشي النجفي‏، قم، چاپ دوم، 1404ق، ج1، ص50.

7. صدوق، محمد بن علی، الأمالی، نشر كتابچى‏، تهران، چاپ ششم، 1376ش، ص111.

8. صدوق، محمد بن علی، کمال الدین، نشر اسلامیه، تهران، چاپ دوم، 1395ق، ج1، ص241

9. همان، ج2، ص378.

http://http://www.askquran.ir/showthread.php?t=60305&p=889290&viewfull=1#post88