انتظار نزول

با توجّه به نزول دفعی قرآن، چرا پيامبر (صلی الله علیه و آله) در بعضی از موارد منتظر نزول تدريجی می شد؟ درست است پيامبر به تمامی آيات علم داشته و حتی زمان و مكان تلاوت آن را بر مردم از قبل می دانسته، امّا خصوصيت وحی به پيامبر در هنگام نزول تدريجی، صرف انتقال پيام و تلاوت الفاظ قرآن نبوده، بلكه در خود وحي و ارتباط خاصی كه پيامبر در هنگام وحی با عالم بالا برقرار می كرده،‌ حكمت ها و مصالحی قرار داشته كه خداوند پيامبر را موظّف كرده تا وحی به صورت نزول تدريجی صورت نگرفته، آيات را بر مردم تلاوت نكند. يكی از اثرات و فوائد آن، تثبيت قلب پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) است كه خود قرآن چنين بيان می كند: «و كافران گفتند: «چرا قرآن يک جا بر او نازل نمی شود؟!» اين بخاطر آن است كه قلب تو را بوسيله آن محكم داريم، و (از اين رو) آن را به تدريج بر تو خوانديم.»(1) نزول تدريجی آيات، مخصوصاً در موقعيت‌های بحرانی و در هنگامه‌ها و جنگ‌ها و تنگنا‌ها، بهترين دلگرمی و پشتوانه برای پيامبر بود و قلب مبارک آن حضرت را قوت می بخشيد. و مقصود از تثبيت قلب پيامبر (صلي الله عليه و آله) پايدار و استوار كردن و تقويت روحی آن وجود مقدس است، تا در انجام وظايف رسالت و تحمل مشكلات طاقت فرسای آن خللی رخ ندهد و با تمام توان،‌ رسالت الهی را به سر منزل مقصود برساند. و از همين رو، فايده‌ای كه برای پيامبر مطرح شده، برای مردم نيز می باشد، زيرا هر سودی كه در زندگی اين جهانی در ارتباط با رهبری جامعه اسلامی حاصل شود، سودی است كه به مردم و جامعه اسلامی نيز می رسد.(2) فايده ديگر، اين كه مردم می ديدند پيامبرشان در مواقع گوناگون با خداوند ارتباط خاصی را برقرار می كند، بر ايمان آنها افزوده می شد و وجود خداوند را بهتر احساس می كردند. به علاوه قرآن كريم مايه هدايت مردم و درمان دردهای آنان است. نزول آن به تبع حوادثی كه براي مسلمانان رخ می داد، بوده است و نيز اعلام تلاوت آيات قرآن كريم به اذن الهی بوده، كه با آمدن جبرئيل حاصل می شد. ممکن است گفته شود اگر اين گونه بود، چرا در جاهايی پيامبر را ملامت می كند و چرا سوره هايی مخاطب خاصش خود حضرت است همچون ضحی و انشراح؟ که در جواب می توان گفت هر دستوری و خطابی كه جنبه آموزشی داشته و يا احيانا خداوند سبحان پيامبر را ملامت می فرمايند، ناظر به جنبه مادی حضرت است زيرا حضرت در اين دنيا با قطع نظر از جنبه ملكوتی اش همانند بقيه انسان هاست كه نيازمند آموزش و نيازمند تعليم خداوند سبحان است. امام و پيامبر به همه علوم می توانند آگاه باشند و هيچ مانعی فرا راه آنان نيست و معنای اين كه در روايت داريم آنان علم گذشته و الآن و آينده را دارند به اين معنا نيست كه الآن حضور دارند. براي اطلاق دانايی هم حضور فعلی لازم نيست بلكه علم آنان برخی به صورت حضوری است و برخی به صورت استحضار يعنی اگر اراده كنند می توانند بدانند. در روايات داريم كه «إِنَّ الْإِمَامَ إِذَا شَاءَ أَنْ يَعْلَمَ عُلِّم‏»؛ امام هرگاه بخواهد بداند دانا گردانيده می شود(3) يا «إِنَّ الْإِمَامَ إِذَا شَاءَ أَنْ يَعْلَمَ عَلِم‏»؛ هر گاه امام اراده كند بداند می داند(4)؛ در واقع بر اساس نياز است. علامه طباطبايی (قدس سره) می فرمايند: «از اين روايات فهميده مى شود كه ائمه (عليهم السلام) هر وقت مى خواستند چيزى بدانند به مقام نورانيت خود توجه نموده و آن را مى دانستند ولى هميشه به آن مقام توجه نداشتند، مانند فقيهى كه تمام مسائل نزد او حاضر نيست ولى ملكه اجتهاد را دارد كه هرگاه مسأله‌اى از او مى‌پرسند، به مآخذ حكم رجوع نموده و آن را مى داند».(5) امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «إِنِّي لَأَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِي الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ مَا فِي الْجَنَّةِ وَ أَعْلَمُ مَا فِي النَّارِ وَ أَعْلَمُ مَا كَانَ وَ مَا يَكُونُ قَالَ ثُمَّ مَكَثَ هُنَيْئَةً فَرَأَى أَنَّ ذَلِكَ كَبُرَ عَلَى مَنْ سَمِعَهُ مِنْهُ فَقَالَ عَلِمْتُ ذَلِكَ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ فِيهِ تِبْيَانُ كُلِّ شَيْ‏ء»؛ به راستى من مى‏ دانم آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است و مى‏ دانم آنچه در بهشت است و آنچه در دوزخ است و می دانم آنچه بود و آنچه مى‏ باشد. راوي گويد: سپس اندكى صبر كرد و ديد كه اين سخن بر هر كه شنيد گران آمد پس فرمود: من اين ها را از كتاب خداوند (عزّوجلّ) مى‏ دانم، زيرا خدای (عزّوجلّ) مى ‏فرمايد: در آن بيان واضح هر چيزى است‏.(6)

_____________

(1) فرقان/ 32.

(2) محمّد هادی معرفت، التمهيد فی علوم القرآن،‌ قم،‌ مؤسسة النشر الاسلامی، ط 2، 1416 هـ .ق، ج 1.

(3) کلینی، كافی، ج 1، ص 258.

(4) مجلسی، بحارالانوار، ج 26، ص 56.

(5) 665 پرسش و پاسخ در محضر علامه طباطبايی(ره)، آقای رخشاد، س 281.

(6) کلینی، كافی، ج 1، ص 261.

http://http://www.askquran.ir/showthread.php?t=27075&p=486568&viewfull=1#post486568