امت واحده یا اختلاف امت ها

چرا خداوند همه مردم را از یک امت قرار نداد؟ بسیاری از اختلافات از همین مورد بروز میکند، آیا خداوند اراده فرمود تا امت ها اختلاف کنند؟

برای پاسخ به پرسش مذکور، توجه شما را به این نکات جلب می کنیم: 1. «امت واحده» اصطلاحي قرآني است كه چندين بار در قرآن ذكر شده است و معاني متعددي از آن ارائه شده است كه يكي از مهم ترين آنها اشاره اي است به آغاز كار انسان ها كه در قالب جامعه واحدي بودند و پس از آن دچار اختلاف شدند و خداوند متعال به منظور رفع اختلافات ميان آنها پيامبراني را براي آنها فرو فرستاد نظير اين آيه:«كانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرينَ وَ مُنْذِرينَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فيمَا اخْتَلَفُوا فيه»(1) 2. معناي ديگري كه در قالب امت واحده از آن ياد مي شود عبارت است از اشاره به حقيقت واحده اي كه گاه از آن به نام «اسلام» ياد مي شود و مبتني بر اعتقاد به خداي واحد است كه همه انبياء الهي درهر زمان و مقطعي به آن فرا مي خواندند و در نتيجه همه كساني كه به اين حقيقت گرويدند عليرغم اختلاف زماني و مكاني جزء امت واحده به شمار مي آيند و اين ملت ها هستند كه اين دين واحد را قطعه قطعه كرده و هر كدام خدا و اعتقادات ديني واحد را به شكلي مورد تفسير قرار داده و در قالب ديني جداي از اديان ديگر مطرح كردند كما اينكه اين آيه به همين مفهوم اشاره مي كند: «إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُون؛ وَ تَقَطَّعُوا أَمْرَهُمْ بَيْنَهُمْ».(2) مرحوم علامه طباطبايي در تفسير اين آيه چنين مي نويسد : «در اين آيات به مضمون اول سوره برگشت شده، زيرا در آن آيات بيان مى‏ فرمود كه براى بشر معبودى است واحد، و آن معبود همان كسى است كه آسمانها و زمين را خلق فرموده، و لذا بايد او را از طريق نبوت، و پذيرفتن دعوت انبيا بپرستند، و با پرستش وى آماده حساب يوم الحساب شوند. و نبوت جز به يك دين دعوت نمى ‏كند، و آن دين توحيد است، هم چنان كه موسى، و قبل از او ابراهيم، و قبل از وى نوح، و همچنين انبيا قبل از نوح، و بعد از موسى- مانند ايوب، و ادريس و غير آن دو از پيامبرانى كه اسامي شان و پاره‏ اى از انعام هايى كه خدا به ايشان كرده و در قرآن كريم آمده- همه به آن دعوت مى‏ كردند. پس، بشر امتى است واحده، و داراى ربى واحد، و آن خداى عز اسمه است. و دين واحد، و آن دين توحيد است كه در آن تنها خدا عبادت مى ‏شود. دعوت الهى همين است و بس، و ليكن مردم اين دين واحد را قطعه قطعه كردند، و خدايانى به جاى خدا براى خود درست كردند، و اديانى غير از دين خدا تراشيدند، و به همين جهت اختلاف در ميان خود پديد آوردند، و هدف‏هايشان در دنيا و آخرت مختلف گشت.»(3) 3. اما آنچه امروزه با الگوبرداري و به تاسي از اين آيات مبارك قرآن كريم از مفهوم «امت واحده» ارائه مي شود عبارت است از يگانگي و اتحاد مسلمانان و عدم تاثير مرزبندي هاي سياسي و جغرافيايي و مذهبي و ... در تفكيك ميان اين ها به گونه اي كه هر مسلماني كه اعتقاد به وحدانيت خدا و رسالت نبي مكرم اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) دارد جزء اين امت بوده و همگان بايد تلاش كنند تا امت واحده اسلامي بر مبناي اشتراكات ميان فرق مختلف مسلمان ايجاد شود و اين چيزي است كه در چند بخش از قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران (همچون مقدمه و اصل 11) نيز متجلي شده است. 4. امت واحده معنای دیگری هم دارد که در آیه 48 سوره مبارکه مائده بازتاب یافته است: «لِكُلٍّ جَعَلْنا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَ مِنْهاجاً وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ لكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ في‏ ما آتاكُمْ»؛ ما براى هر كدام از شما، آيين و طريقه روشنى قرار داديم؛ و اگر خدا مى‏ خواست، همه شما را امت واحدى قرار مى‏ داد؛ ولى خدا مى‏ خواهد شما را در آنچه به شما بخشيده بيازمايد. علامه طباطبائی درباره آیه مذکور چنین توضیح داده اند که انسانها دارای مراتب وجودی و استعدادهای مختلفند و به همین جهت، خداوند برای هر گروهی از آنها شریعت خاصی قرار داد تا این که آنها به مرتبه وجودی متعالی تری رسیده و شریعت خاتم را برای آنها فرو فرستاد و از همه مردم خواسته است که از شرایع سابق که منسوخ شده اند دست بردارد. خداوند می فرماید که من می توانستم از اول، همه انسانها را با یک استعداد و مرتبه وجودی بیافرینم و می توانستم فقط یک شریعت نازل کنم، اما برای این که شما را امتحان کنم، شما را به صورتهای مختلف آفریدم و شریعت های مختلفی بر شما نازل کردم. در واقع، اختلاف استعداد و اختلاف شرایع، زمینه ای است برای امتحان انسانها تا عیار بندگی هر کسی مشخص شود و روشن بشود که چه کسی فرمانبر است و بعد از تغییر شرایع، از شریعت جدید پیروی می کند(4). بنابراین، امت واحده در این آیه به معنای شریعت واحده است که خداوند آن را اراده نکرده است و مطلوب نشمرده است بلکه خداوند برای تعیین عیار بندگی انسانها شرایع مختلفی نازل کرده تا مشخص شود که چه کسانی تعصب نورزیده و در برابر شریعت جدید، فرمانبری می کنند. البته بعد از شریعت اسلام تمامی شرایع قبل نسخ می شوند و همین مطلب زمینه ای است برای امتحان بندگان تا روشن شود کسانی که به حقانیت اسلام اعتقاد یافته اند آیا تعصب و منافع فردی و گروهی را کنار می گذارند و از شریعت اسلام پیروی می کنند یا نه. 5. کوتاه سخن این که امت واحده دارای معانی مختلفی است که برخی از آنها مطلوب خداوند هستند: اراده الهی بر آن است که مردم امت واحده اما دارای شرایع در طول تاریخ باشند که در هر عصری، از شریعت ناسخ الهی پیروی کنند و هیچ اختلافی با همدیگر نداشته باشند و به دین واحد الهی که مرجع حل اختلافات است، پایبند بمانند؛ اما مردم به خاطر تمایلات شخصی و منافع گروهی و فردی، اختلاف می کنند و این مطلوب الهی را محقق نمی سازند.

پی نوشت ها:

1. بقره/ 213.

2. انبیاء/ 92-93.

3. علامه طباطبائی، تفسير الميزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374، جلد 14، ص 454.

4. طباطبائی، محمدحسین، المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374، ج5، صص570-580؛ نجفى خمينى، محمدجواد، تفسیر آسان، تهران، انتشارات اسلامیه، 1398، ج4، صص183-185.

http://http://www.askquran.ir/showthread.php?t=60306&p=890085&viewfull=1#post89