اجماع و حکومت امام عصر(ع)

چگونه ائمه ضمن هدایت از اجماع (یکی از منابع چهارگانه فقه) استفاده می کردند؟ در زمان غیبت امام عصر (عجل الله تعالی فرجه) اجماع چه جایگاهی دارد و آیا باز نیازی به اجماع هست؟

اجماع در لغت از مادّه «جمع» به دو معنا آمده است: 1. اتفاق و انضمام چیزى به چیز دیگر؛ 2. عزم.(1)
اجماع در اصطلاح؛ یعنى اتفاق خاص. علمای علم اصول؛ این اتفاق خاص را با عبارت‌هاى مختلف بیان کرده‌اند از جمله:
_ اتفاق فقهاى مسلمین بر حکم شرعى.
_ اتفاق اهل حل و عقد از مسلمین بر حکم شرعى.
_ اتفاق امت حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) بر حکم شرعى؛ و سایر عبارت‌هایى که در تفسیر اتفاق خاص بیان شده است.
ولى از ملاحظه تعریف‌ها و تفسیرهاى مختلف می‌توان نتیجه گرفت که مراد از اتفاق خاص، اتفاق جماعتى است که اتفاق ایشان در اثبات حکم شرعى نافذ و مؤثّر است.(2)

اجماع ابتدا در میان جماعت اهل سنت رواج یافت و مبنای آن و نخستین اجماعی که به صورت دلیل شرعی در تاریخ اسلام مطرح شد، در سقیفه بنی ساعده اتفاق افتاده است.
پس از وفات رسول خدا (صلی الله علیه و آله) (و پیش از به خاک سپردن او) شماری از اصحاب پیامبر در سقیفه بنی ساعده گرد هم آمدند تا خلیفه رسول خدا را تعیین کنند، و این به رغم سفارش های متعدد پیامبر (صلوات الله علیه) به خلافت امام علی (علیه السلام) در مناسبت ها و مکان های گوناگون و مهم تر از همه، در واقعه غدیر و در جمع شمار فراوانی از مسلمانان بود.
اصولیان شیعه از پذیرفتن اندیشه اجماع و استدلال به آن در بسیاری از مباحث فقهی ابایی ندارند، و این که مؤسسان این اندیشه، اهل سنت هستند، مانع آن ها از استدلال به آن نمی شود؛ البته تفاوت دیدگاه شیعه و اهل سنت در این است که اهل سنت شخص خاصی بعد از پیامبر (صلوات الله علیه) را معصوم نمی دانند اما اجماع آنها را خطا ناپذیر دانسته و حجت می دانند، در حالی که چنین نگاهی پذیرفته نیست، چون هرگز اجماع غیر معصومین به عصمت منجر نمی شود(3)؛ لذا اجماع امت به اعتقاد شیعه، در صورتی حجت است که کاشف از رأی و نظر معصوم باشد. یعنی در زمانی اجماع حجت دارد که امام معصوم هم در بین مجمعین باشد، لذا می گوییم اجماع امت بر بیعت ابابکر بدون علی (علیه السلام) حجیت ندارد.

با این اوصاف روشن می شود که در زمان حضور امام معصوم و دسترسی به او، اصلا اجماع لازم نیست، چون حرف خود امام به تنهایی حجت است و نیازی نیست برای کشف آن به اجماع جماعتی که امام معصوم در میان آن است استناد کرد.

پی نوشت ها:
1. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، ص201.
2. ملکی اصفهانی، مجتبی، فرهنگ اصطلاحات اصول، ج1، ص26.
3. مقداد سیوری، فاضل، ارشاد الطالبین، ص334.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید