آیا سرنوشت وجود دارد

پرسش:
آیا سرنوشت وجود دارد؟

پاسخ:
اگر سرنوشت را به معنای قضا و قدر بگیریم آری سرنوشت وجود دارد. اما اگر منظور از سرنوشت آنچیزی باشد که همه آینده انسان قبل از تولد نوشته شده و انسان نمی‌تواند آن را تغییر دهد، خیر چنین چیزی وجود ندارد.

درباره مفهوم قضا و قدر باید گفت:

واژه "قدر" به معنای اندازه، و "تقدیر" به معنای اندازه گیری و چیزی را با اندازه معینی ساختن است. واژه "قضا" به معنای یکسره کردن و به انجام رساندن و داوری کردن (که آن هم نوعی به انجام رساندن اعتباری است)، استعمال می‌شود. گاهی این دو واژه به صورت مترادف و به معنای "سرنوشت" نیز به کار می‌رود.

منظور از تقدیر الهی این است که خدای متعال برای هر پدیده ای، اندازه و حدود کمی و کیفی و زمانی و مکانی خاصی قرار داده است که تحت تأثیر علل و عوامل تدریجی، تحقق می‌یابد و منظور از قضای الهی این است که پس از فراهم شدن مقدمات و اسباب و شرایط یک پدیده، آن را به مرحله نهایی و حتمی می‌رساند.(۱)

تقدیر الهی یا سرنوشت، دو حوزه دارد:

۱. حوزه‌ای که خارج از اختیار آدمی است؛ مانند وقوع حوادثی چون سیل، زلزله، طوفان و... در زندگی انسان، که وظیفه انسان تلاش برای تقلیل خسارات و یا جبران خسارات ناشی از آن بلایا و تسلیم و رضا در آنچه که نتوانسته تغییر دهد.

۲. حوزه‌ای که شامل افعال اختیاری انسان می‌شود. در این حوزه، آنچه خداوند تقدیر می‌کند، فعل انسان همراه با همه خصوصیات و قیود آن است، نه بدون آنها. برخی از این خصوصیات به ویژگی‌های زمانی و مکانی باز می‌گردد و پاره‌ای نیز به فاعل آن مربوط می‌شود. یکی از خصوصیات افعال اختیاری، آن است که از سر اختیار و بر پایه گزینش آزادانه فاعل انجام شود. بنابراین، معنای این که خداوند افعال اختیاری انسان را از پیش تقدیر کرده است، این است که شخص خاصی در زمان و مکان معینی با بهره گیری از اختیار خویش - و نه به صورت جبری – آن کار را انجام می‌دهد.(۲) بر این اساس هر کس مسئول اعمال خودش است.(۳) در قبال کارهای خوب و شایسته مستحق پاداش و در قبال کارهای زشت و ناشایست مستحق عذاب است.

پی نوشت‌ها:

۱. مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید، مؤسسه امام خمینی، قم، ۱۳۸۹ش. ص۱۵۱.

۲. گروه از نویسندگان، معارف اسلامی، نشر سمت، ص۱۰۶ و ۱۰۷.

۳. مدثر: ۳۸.