آیا خدا بر هر کاری توانا است؟
خدا بر انجام چه کارهایی ناتوان است؟ آیا اصلا کاری هست که بر انجامش ناتوان باشد؟ حتی اگر آن کار نامعقول یا غیر ممکن یا غیر اخلاقی باشد؟
خداوند متعال، موجودی است که هیچ گونه نقصی ندارد. بی نیاز مطلق است و به هیچ کسی نیازی ندارد و دیگران هستند که به او نیاز دارند. «یا ایها الناس انتم الفقراء الی الله و الله هو الغنی الحمید»[1] این خداوند قادر مطلق است و قدرتش هیچ محدودیتی ندارد. «ان الله علی کل شیء قدیر»[2] هر چیزی که امکان تحقق داشته باشد، خداوند قادر به انجام و تحققش است. البته با توجه به این دو مطلب، آنچه خداوند می خواهد انجام دهد باید امکان تحقق داشته باشد. هم ازجهت آن کار و هم از جهت خود خداوند. به عبارت دیگر، آن کار هم خودش امکان محقق شدن را داشته باشد و هم این که انجام آن کار برای خداوند مستلزم نقص نباشد. به این ترتیب، دو دسته کارها را خداوند نمی تواند انجام دهد: دسته اول: کارهایی که خود آن کارها امکان تحقق ندارد، همانند این که خداوند بخواهد کارهایی را انجام دهد که محال عقلی است، مثلا این که دایره سه ضلعی را بسازد، یا این که برای خودش شریکی ایجاد کند، یا فرزندی برای خود بوجود بیاورد و ... . دسته دوم: کارهایی که خودشان محال نیستند اما این که خداوند بخواهد آن کارها راانجام بدهد، مستلزم نقص و حاجت در خداوند است، و چون نقص در خدا راه ندارد بنابراین خداوند نیز آن ها را انجام نخواهد داد. همانند خیانت و دروغگویی و سایر رذایل اخلاقی. زیرا انجام این امور از موجود حکیم، محال است و حکیم این کارها را انجام نمی دهد؛ و چون خداوند حیکم است بنابراین، این کارها را انجام نمی دهد؛ و از سوی دیگر انجام این کارها به واسطه ضعف، نقص و نیاز است و چون خداوند غنی مطلق و کامل مطلق است این کارها را انجام نمی دهد.[3] علت انجام ندادن این کارها نیز به خاطر محدود نبودن قدرت خدا نیست بلکه به این خاطر است که آن کارها یا اصلا قابل انجام دادن نیست (یعنی ضعف به خاطر خود آن امور است نه فاعل ان ها)، یا به این خاطر است که انجامش برای موجود کامل مطلق محال است و مستلزم نقص است. بنابراین، این کارها قابل انجام دادن نیست نه این که قابل انجام است ولی خدا از انجامش ناتوان است.
____________
(1) سوره فاطر، آیه 15.
(2) سوره بقره، آیه 20.
(3) آموزش عقائد، مصباح یزدی محمد تقی، تهران، نشر بین الملل، 1377ش، درس 9، ص 77.
