آفرینش جهنم

هدف از آفرینش جهنم چیست؟ چرا خدا قبل از آفرینش آدم و حتی شیطان، جهنم وبهشت را ایجاد کرده است؟ آیا از همان آغاز می خواسته عده ای را عذاب کند؟ آیا بهشت و جهنم، هم اکنون وجود دارد یا بعداً آفریده می شود؟ مسأله وجود بهشت و جهنم چگونه با مسأله تجسم اعمال قابل جمع است؟ اولاً: بايد توجه داشت كه خداوند انسان را نيافريده که به جهنم ببرد، بلکه هدف اساسی و بالذات او رسیدن انسان به سعادت جاودان، تعلق می گيرد، اما سعادت و کمال اختياری و لازمه چنين چيزی، تعلق تبعی اراده او به امکان تخلف و لاجرم شقاوت انسان های بد کردار است. به عبارت ديگر، وجود جهنم را بايد خارج از هدف خلقت ديد، نه جزء اغراض هستی. ثانیاً: وجود بهشت و جهنم‌، از نعمت‌های بزرگ الهی است‌، و فوائدی چند بر آن مترتب است، که اجمالاً به مواردی اشاره می کنیم: 1- اکثر انسان‌ها از ترس جهنم گناه نمی‌کنند یا به شوق بهشت‌، فرمان الهی را اطاعت می‌نمایند. بسیار کم هستند افرادی که خدا را برای خودش عبادت کنند. بنابراین قرار دادن بهشت و جهنم، عین لطف و کرامت حق تعالی است، و کاری حکیمانه و ناشی از صفت حکمت خدا می باشد. متکلمان اسلامی این مطلب را طبق قاعده لطف اثبات می کنند. به این معنی که خداوند از خلقت انسان هدفی داشته که آن هدف، تکامل وجودی آنهاست. از طرف دیگر با علم کامل به ساختار وجودی انسان، می داند که او بدون وجود تشویق ها و تهدید های بسیار به سوی این هدف نخواهد رفت (کم هستند افرادی که بدون تشویق و تهدید، با اختیار خود به سوی کمال پیش بروند). بنابراین، عقل و حکمت، حکم می کند که خدا تشویق ها و تهدیدها (بهشت و جهنم) را در برنامه تربیتی انسان بگنجاند و گرنه نقض غرض از خلقت انسان پیش خواهد آمد. 2- برای پاداش دادن به صالحان و نیکوکاران و مجازات مجرمان و ظالمان، به دلایل مختلفی دادگاه ها و مراکز دنیوی کافی و جامع نیست، با توجه به حکمت و عدل الهی، لازم بوده دادگاهی جامع و به دور از نواقص و کاستی های دنیوی وجود داشته باشد تا به افراد نیکوکار و متقی پاداش و افراد ستمکار در آنجا مجازات شوند. 3- بهشت و دوزخ، تجسم اعمال نیک و بد انسان ها است، انسان و هر موجودی که دارای اختیار است، به طور طبیعی دارای اعمال و صفات و نیک و بد خواهد شد. این عالَم ظرفیت تجسم یافتن این اعمال را ندارد؛ یعنی صورت واقعی اعمال نیک و بد در این عالم نمایان نمی شود. این جا عالم ماده است و حجاب مادی روی تمام اعمال انسان ها کشیده است و زشتی واقعی و باطنی اعمال بد و پاکی و نورانیت اعمال نیک در این عالم هویدا نمی شود؛ پس نیاز به عالم دیگری است که صورت های واقعی اعمال نمایان شود که آن عالم آخرت است. تجسم واقعی اعمال نیک و بد، بهشت و دوزخ است.(1) ثالثاً: از آیات و روایات استفاده می‌شود که بهشت و جهنم اکنون موجودند و بخشى از آن در معراج مورد مشاهده پیامبر اکرم (صلوات الله علیه) واقع شد. به این صورت که هر انسانى که متولد می‌شود براى او دو جایگاه، یکى در بهشت و دیگرى در جهنم تعبیه می‌شود، که اگر با ایمان و اعمال صالح از دنیا برود، وارد سراى بهشتى خود می‌شود و گرنه به جهنم و سراى دوزخ افکنده می‌شود. اما قرار دادن وی در مراتب مختلف بهشت یا جهنم و نیز کیفیت تنعّم یا عذاب در آن عالم، وابسته به اعمال انسان در این دنیاست. بعبارتی خداوند همانطور که ارحم الراحمین است، عادل هم هست و به اقتضای عدلش و نظام پاداش و عقاب و وعد و وعید، برای مؤمنان و نیکوکاران بهشت و برای کافران و ستمکاران، جهنم را خلق نموده و هر کس به اقتضای اعتقاد و عملش استحقاق بهشت یا جهنم و کم و کیف برخورداری از رحمت و نعمات الهی و یا تحمل شداید عذاب را فراهم می آورد. بیشتر مفسّران و متکلّمان – به‌ویژه متکلمان شیعه – گفته‌اند: بهشت و جهنم همراه با آفرینش جهان خلق شده و هم ‏اکنون موجود است.(2) شیخ صدوق (رحمه الله) در این‌باره می‌گوید: «و اعتقاد ما در باره بهشت و جهنم آن است که هر دو الآن موجودند و آفریده شده‌اند و آن‌که جناب نبوی (صلی الله علیه و آله) در معراج داخل بهشت شده و جهنّم را رؤیت نموده است.»(3) آیاتی از قرآن کریم نیز بر این مطلب (وجود کنونی بهشت و جهنم) دلالت دارد که به ذکر چند مورد در پاورقی بسنده می‌شود.(4) بسیاری از احادیث نیز این معنا را تأیید می‌کند که بهشت و جهنم هم‌ اکنون مخلوق‌اند و وجود خارجی دارند.(5) رابعاً: تجسم اعمال، داخل در طرح بزرگ و حکیمانه خلقت و حقیقت عدل الهی است، چنانکه گفتیم خداوند بر اساس علم و عدل و حکمتش، چنین اقتضاء و شرایطی را برای عوالم پس از مرگ، برزخ و قیامت فراهم دیده، بهشت و جهنمی را آفریده تا بندگان بر اساس نوع رویکرد و عملکردشان، نتیجه و ثمره گرایشات و اعمالشان را در آن دنیا که روز حساب و کتاب و میزان است ببینند. پس نمی توان، حقیقت تجسم اعمال را خارج از علم و قدرت و حکمت و عدل و اراده حقتعالی دید، اگر همه حقیقت جزا و پاداش را فقط و فقط از گذر حقیقت تجسم اعمال ببینیم ناگزیر باید آن همه آیات و روایاتی که به تحقق عینی روز جزا، برپایی قیامت که مالک آن خداوند است، حقیقت عدل الهی، آفرینش بهشت و جهنم برای رسیدن همگان به جزای کارشان، حقایق و معارف مراحل برزخ و قیامت، اعم از میزان و صراط و حساب و کتاب و... و معارفی ارتباطی با قیامت نظیر شفاعت و... را زیر سؤال برده و غیر ضروری بدانیم؛ زیرا بر اساس تفکر صرف تجسم اعمال به چنین دستگاه و برنامه عظیم و مراحلی که انسان باید در برزخ و قیامت تحت اراده و حکومت حضرت حق سپری کند، نیازی نیست، بلکه همه این اتفاقات بصورت خودکار و اتوماتیک وار محقق خواهد شد، ضمن آنکه طبق این دیدگاه (تجسم اعمال) همه این اتفاقات لاجرم پس از مرگ محقق می شود یعنی باطن و نتیجه عمل هر کسی بر او ظاهر می شود یعنی بدون نیاز به حشر و صراط و حساب و کتاب و میزان و مواقف چهل گانه قیامت، به سرعت به جزای عملش می رسد و وارد بهشت یا جهنم می شود، طبق چنین تفکری (صرفاً تجسم اعمال) حتی نیازی به نشئه واسط یعنی گذراندن برزخ هم نیست و همگان پس از مرگ به عینه باطن عملشان در عالی ترین سطح بر آنها آشکار می گردد.

_______

(1) اقتباس از مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی، فلسفه آفرینش بهشت و جهنم، با کمی تغییر.

(2) ر.ک: طبرسى، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج 1، ص 204، انتشارات دانشگاه تهران، مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1377ش؛ مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 3، ص 92 - 93، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.

(3) شیخ صدوق، الاعتقادات، ص 79، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، چاپ دوم، 1414ق.

(4) «وَ سارِعُوا إِلی‏ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقینَ»؛ و شتاب کنید برای رسیدن به آمرزش پروردگارتان و بهشتی که وسعت آن، آسمان‌ها و زمین است و برای پرهیزگاران آماده شده است(آل عمران/ 133)؛ و «وَ اتَّقُوا النَّارَ الَّتی‏ أُعِدَّتْ لِلْکافِرینَ»؛ و از آتشى بپرهیزید که براى کافران آماده شده است(آل عمران/ 131) (5) مانند این‌که امام باقر(ع) فرمود: «سوگند به خدا! بهشت از ارواح مؤمنان از وقتی ‌که خداوند بهشت را آفریده است خالی نمانده است، و جهنّم ‏نیز از وقتی که خداوند عزّ و جلّ آن‌را آفریده است، از ارواح معصیت کاران خالی نمانده است».(شیخ صدوق، الخصال، محقق و مصحح: غفارى، على اکبر، ج 2، ص 359، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش)؛ در روایتی دیگر چنین آمده است: یکی از اصحاب امام رضا(ع) از آن‌ حضرت در باره بهشت و دوزخ پرسید که آیا آنها هم‌اکنون آفریده شده‌اند؟ امام(ع) در پاسخ فرمود: «آری آفریده شده‌اند، و پیامبر(ص) به هنگام معراج وارد بهشت شد و دوزخ را نیز مشاهده کرد ... کسی که آفرینش بهشت و جهنّم را انکار کند پیامبر(ص) را تکذیب کرده است و ما را نیز تکذیب کرده است، و هرگز در تحت ولایت ما نیست.»

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید