آخرالزمان
دوره آخر الزمان يعنی چه؟
آخر الزمان دو اصطلاح دارد: 1. از زمان پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) به بعد، آخرالزمان ناميده می شود و به پيامبر نيز پيامبر آخرالزمان می گويند. 2. طليعه برپايی قيامت و پايان يافتن دوره زندگی انسان در عالم مادی و مردن همه انسان ها و برپايی قيامت. پس از گذشت دوره آخر الزمان، عمر دنيا به پايان خواهد رسيد و همه انسان ها مرده و آنگاه قيامت برپا می شود. كه آيات قرآن به آن اشاره دارد: «اذا الشمس كوّرت، و اذا النجوم انكدرت، و اذا الجبال سيرت...».(1) از مجموع احادیثی که در کتاب های روایی، تفسیر و تاریخ درباره دوران آخرالزمان ذکر شده، دو مطلب اساسی و قابل توجه به دست می آید گویای این مطلب که آخرالزمان به دو دوره کاملا متفاوت تقسیم می شود: دوران نخست زمانی است که در آن فساد اخلاقی و ظلم و ستم جوامع بشری را فرا خواهد گرفت و در دوران دوم ـ که با قیام مصلح جهانی آغاز می شود ـ تمامی فسادها و ظلم ها ریشه کن شده، جای خود را به عدالت خواهد داد و توحید، عدل و رشد عقلی و علمی در سراسر زندگی انسان ها گسترش می یابد. آخرالزمان دارای نشانه هایی است که در اصطلاح به آن ها "علائم آخرالزمان" گفته می شود. علاوه بر اصطلاح رایج "علائم آخرالزمان" در فرهنگ مسلمانان، اصطلاح مشابه دیگری است که از آن به "اشراط الساعة" یاد می شود. اگر چه این اصطلاح به علائم وقوع قیامت اختصاص دارد، ولی از بررسی روایاتی که زیر این عنوان در کتاب های حدیثی ذکر شده است، به دست می آید که محتوای سخنان، مطالب مشترک فراوانی با روایات آخرالزمان دارد و بسیاری از نشانه ها در هر دو دسته روایات ذکرشده است. البته اصطلاح دوم نزد اهل سنت و اصطلاح نخست نزد شیعیان شایع تر و رایج تر است. این دوره دارای ویژگی هایی است که در روایات اسلامی از آن یاد شده است. برخی از آن خصوصیات که در آستانه ظهور به خوبی قابل مشاهده است، عبارتند از: 1- فراموش کردن دین: پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) آنگاه که به توصیف زندگی مردم در دوران آخرالزمان می پردازد، این گونه می فرماید: «برای مردم روزگاری فرا می رسد که دین و آئین آن ها در همّ هایشان است و همت آن ها شکم هایشان و قبله آن ها زنانشان می باشد. رکوع و سجودشان برای مال دنیاست، در حیرت و مستی خواهند بود و نه مسلمانند و نه نصرانی».(2) 2- دنیا پرستی: از دیگر ویژگی های آخرالزمان، غوطه ور شدن مردم در دنیا و دنیا پرستی است. رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) در این باره فرموده اند: «به زودی زمانی بر امت من می آید که در آن زمان درون آن ها پلید می شود ولی ظاهر آن ها به طمع دنیا آراسته می گردد. به آن چه در پیشگاه خداوند است دل نمی بندند، دین آن ها ریا، و [تظاهر] است، خوف از خدا به دلشان راه نیاید [و خداوند آن ها را به عذابی فراگیر دچار سازد و به این صورت که ] آن ها خداوند را همچون آدم غرق شده می خوانند و خداوند دعایشان را مستجاب نمی کند.»(3) 3- فتنه های بزرگ: از دیگر ویژگی های عصر آخرالزمان، ظهور و بروز امتحانات بزرگ الهی است که بسیاری از انسان های سست ایمان در این آزمایش های الهی مردود و عده ای که ایمان در تمام وجودشان رسوخ کرده، موفق بیرون می آیند. ابوخالد کابلی از امام سجاد (علیه السلام) نقل می کند که آن حضرت فرمود: «ای اباخالد! هر آینه فتنه هایی همچون قطعه های شب تار[در راه است] و فرا خواهد رسید که هرگز کسی [از آن] نجات نخواهد یافت مگر کسی که خداوند از او پیمان گرفته است و ایشان چراغ های هدایت و چشمه ساران دانشند.»(4) آری کسی که در ریزش فتنه، سر ایمان را به سلامت در برد، کاری کارستان کرده است که پیامبر اکرم از آن سوی اعصار و قرون از دیدن ایشان در شگفت آمده به علی (علیه السلام) چنین فرمود: «ای علی! بدان که شگفت آورترین مردم در ایمان و بزرگ ترین آنان در یقین مردمی می باشند که در آخرالزمان واقع شده اند، پیغمبر را ملاقات نکرده اند و از امام خود محجوبند و همانا به نوشته ـ که خط سیاهی بر صفحه سفید است ـ ایمان آورده اند.»(5) با توجه به ویژگی های فوق می توان سیمای زندگی در آخرالزمان را این گونه ترسیم نمود: الف) دین در آخرالزمان: عوامل فراوانی دست به دست هم داده، روز به روز حقیقت تابناک دین را در هاله ای از ابهام فرو می برند. از این رو همواره دین، رو به کم رنگ شدن در جوامع می رود و خرافات و انحرافات فراوانی گریبان گیر آن می شود به نحوی که وقتی حضرت مهدی (علیه السلام) قیام نموده، غبار از چهره دین بر می گیرد. همگی گمان می کنند این دین جدیدی است که آن حضرت ارائه می فرماید. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «بر امت من زمانی پیش می آید که از قرآن جز نقش آن و از اسلام جز نام آن باقی نماند. [به ظاهر] مسلمان نامیده می شوند در حالی که بیش از همه مردمان از آن دورند، مساجدشان آباد است ولی از هدایت خالی است.»(6) ب) مردان آخرالزمان: اگرچه امتحان خداوند برای زن و مرد یکسان است ولی پاره ای روایات به خصوص درباره مردان آخرالزمان سخن گفته اند که امام صادق (علیه السلام) فرمود: «مردی را می بینی هنگامی که یک روز بر او گذشته و گناه بزرگی انجام نداده است. از قبیل فحشا، کم فروشی، کلاهبرداری و یا شرب خمر، بسیار غمگین و اندوهگین می شود.»(7) ج) زنان آخرالزمان: خداوند متعال زن را همانند مرد گوهر گران بهای آفرینش قلمداد کرده است و او گاه با اختیار و انتخاب خود تا اوج کمالات معنوی صعود می کند و گاهی به پایین ترین درکات سقوط می نماید. رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) در وصف برخی از زنان آخرالزمان چنین می فرماید: «چگونه می شود حال شما هنگامی که زن های شما فاسد شوند و جوانانتان فاسق و شما نه امر به معروف می کنید و نه نهی از منکر. به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) گفته شد که آیا این چنین خواهد شد؟! آن حضرت فرمود: بله و بدتر از آن [ نیز خواهد شد].»(8) سخن را با کلامی از امیرمؤمنان (علیه السلام) درباره انسان هایی که در این دوران سخت، نجات می یابند به پایان می بریم که آن حضرت فرمود: «و آن زمانی است که از فتنه ها نجات نمی یابند مگر مؤمنانی که بی نام و نشانند، اگر در حضور باشند شناخته نشوند و اگر غایب گردند کسی سراغ آن ها را نمی گیرد. آن ها چراغ های هدایت و نشانه های روشنند. نه مفسده جو هستند و نه فتنه انگیز، نه در پی اشاعه [فحشایند] و نه مردمی سفیه و لغوگو! اینانند که خداوند درهای رحمتش را به سویشان باز می کند؛ و سختی ها و مشکلات را از آنان برطرف می سازد.»(9)
ـــــــــــــــــــــــــ
(1) تکویر/ 1- 3.
(2) محدث نوری، مستدرک الوسایل، موسسه آل البیت، چاپ اول، ج 11، ص 379، ح 22.
(3) الکلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، ج 8، ص 306.
(4) شیخ مفید، امالی، کنگره شیخ مفید، 1413، ق، ص 45.
(5) شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، انتشارات جامعه مدرسین، 1413، ج 4، ص 366.
(6) شیخ صدوق، ثواب الاعمال، انتشارات شریف رضی، 1364، ص 253.
(7) الکلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 8، ص 40.
(8) حرانی، حسن بن شعبه، تحفة العقول، انتشارات جامعه مدرسین، 1404، ص 49.
(9) سید رضی، نهج البلاغه، نشر امام علی، ترجمه محمد کاظم محمدی، محمد دشتی، خطبه 103.
