یک فرد در خانوادة خود، چه جایگاهی دارد و به انجام چه کارهایی ملزم است ؟

هر فرد در خانواده با توجه به جایگاهی که دارد، نقش و مسئولیت مخصوصی که هر کدام با دیگری متفاوت است ; برای مثال مسئولیت پدر و مادر، با مسئولیت فرزندان و جایگاه آنان فرق دارد که در این‌جا به گوشه‌ای از آن‌ها از دیدگاه قرآن اشاره می‌شود: الف ـ جایگاه و مسئولیت مشترک پدر و مادر 1. ایجاد آرامش و امنیّت و حفاظت از انحراف یک‌دیگر: "اُحِل‌َّ لَکُم لَیلَة‌َ الصِّیام‌ِ الرَّفَث‌ُ اِلی‌َ نِساکُم هُن‌َّ لِباس‌ٌ لَکُم واَنتُم لِباس‌ٌ لَهُن‌َّ عَلِم‌َ اللّه‌ُ اَنَّکُم کُنتُم تَختانون‌َ اَنفُسَکُم فَتاب‌َ عَلَیکُم وعَفا عَنکُم فال ?‹ـَن‌َ بـَشِروهُن‌َّ وابتَغوا ما کَتَب‌َ اللّه‌ُ لَکُم وکُلوا واشرَبوا حَتّی‌َ یَتَبَیَّن‌َ لَکُم‌ُ الخَیطُ الاَبیَض‌ُ مِن‌َ الخَیطِ الاَسوَدِ مِن‌َ الفَجرِ ثُم‌َّ اَتِمّوا الصِّیام‌َ اِلَی الَّیل‌ِ ولا تُبـَشِروهُن‌َّ واَنتُم عـَکِفون‌َ فِی المَسـَجِدِ تِلکَ حُدودُ اللّه‌ِ فَلا تَقرَبوها کَذَلِکَ یُبَیِّن‌ُ اللّه‌ُ ءایـَتِه‌ِ لِلنّاس‌ِ لَعَلَّهُم یَتَّقون‌;(بقره‌،187) آن‌ها ]=زنان‌[ لباس شما هستند و شما ]=مردان‌[ لباس آن‌ها هستید." لباس افزون بر جهت امنیتی ـ از سرما و گرما و... عیوب را می‌پوشاند و زینت محسوب می‌شود. دو همسر، یک‌دیگر را از انحرافات حفظ می‌کنند و عیوب یک‌دیگر را می‌پوشانند و وسیلة راحتی و آرامش یک‌دیگرند، و هر یک زینت دیگری محسوب می‌شود.( تفسیرنمونه‌،آیة‌الله مکارم شیرازی و دیگران‌،ج‌،ص‌،نشر دارالکتب‌الاسلامیه‌. ) 2. تولید نسل و تربیت فرزندان صالح‌: "نِساؤُکُم حَرث‌ٌ لَکُم فَأتوا حَرثَکُم اَنّی‌َ شِئتُم وقَدِّموا لاِ َنفُسِکُم واتَّقوا اللّه‌َ واعلَموا اَنَّکُم مُلـَقوه‌ُ وبَشِّرِ المُؤمِنین‌;(بقره‌،223)زنان شما، محل بذرافشانی شما هستند; پس هر زمان که بخواهید، می‌توانید با آن‌ها آمیزش کنید. و]سعی نمایید از این فرصت بهره گرفته‌، با پرورش فرزندان صالح‌[ اثر نیکی برای خود از پیش بفرستید." در روایتی از پیامبر9 وارد شده است که فرمود:" وقتی که انسان می‌میرد، امید او جز از سه چیز قطع می‌شود: 1.صدقات جاریه‌; 2.علمی که از آن سود می‌برند; 3. فرزند صالحی که برای او دعا می‌کند."( همان‌، ج‌، ص 141ـ142. ) ب ـ مسئولیّت سرپرست خانواده 1. تربیت صحیح همسر و فرزندان‌: خداوند در سورة فرقان‌، این ویژگی را از صفات مؤمنان راستین بر می‌شمارد و می‌فرماید: "والَّذین‌َ یَقولون‌َ رَبَّنا هَب لَنا مِن اَزوَجِنا وذُرّیّـَتِنا قُرَّة‌َ اَعیُن‌ٍ واجعَلنا لِلمُتَّقین‌َ اِمامـا;(فرقان‌،74)آن‌ها]=مؤمنان راستین‌[ کسانی هستند که می‌گویند: پروردگارا!از همسران و فرزندان ما، مایة روشنی چشم ما قرار ده‌." بدیهی است که منظور این نیست که فقط در گوشه‌ای بنشینند و دعا کنند، بلکه دعا، علامت شوق درونی و رمز تلاش و کوشش است‌.( همان‌، ج 15،ص 167. ) 2. امر به معروف و نهی از منکر همسر و فرزندان‌: "یـَاَیُّهَا الَّذین‌َ ءامَنوا قوا اَنفُسَکُم واَهلیکُم نارًا وقودُهَا النّاس‌ُ والحِجارَة‌ُ عَلَیها مَلـغ‌کَة‌ٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا یَعصون‌َ اللّه‌َ ما اَمَرَهُم ویَفعَلون‌َ ما یُؤمَرون‌;(تحریم‌،6) ای کسانی که ایمان آورده‌اید!خود و خانواده خویش را از آتش که هیزم آن انسان‌ها و سنگ‌ها است‌، نگاه دارید." هنگام نزول این آیه‌، شخصی از پیامبر9 پرسید:چگونه خانوادة خود را از آتش دوزخ حفظ کنم‌؟ پیامبر9 فرمود: "آن‌ها را امر به معروف و نهی از منکر کن‌، اگر از تو پذیرفتند، آن‌ها را از آتش دوزخ حفظ کرده‌ای‌، و اگر نپذیرفتند، وظیفة خود را انجام داده‌ای‌." ج ـ مسئولیت مادر از جهت مادری و همسری 1. رازداری‌: "واِذ اَسَرَّ النَّبی‌ُّ اِلی‌َ بَعض‌ِ اَزوَجِه‌ِ حَدیثـًا فَلَمّا نَبَّاَت بِه‌ِ واَظهَرَه‌ُ اللّه‌ُ عَلَیه‌ِ عَرَّف‌َ بَعضَه‌ُ واَعرَض‌َ عَن بَعض‌ٍ فَلَمّا نَبَّاَها بِه‌ِ قالَت مَن اَنبَاَکَ هـَذا قال‌َ نَبَّاَنِی‌َ العَلیم‌ُ الخَبیر;(تحریم‌،3) به خاطر بیاورید هنگامی را که پیامبر یکی از رازهای خود را به بعضی از همسرانش گفت‌، ولی هنگامی که وی آن را افشا کرد و خداوند پیامبرش را از آن آگاه ساخت‌، قسمتی از آن را برای او بازگو کرد و از قسمت دیگر خودداری نمود." از مجموع آیه به دست می‌آید که همسر انسان بایستی رازدار اسرار شوهر خود باشد. 2. رسیدگی به امور خانه‌، مانند نظافت‌، غذا و...: "والوَلِدَت‌ُ یُرضِعن‌َ اَولـَدَهُن‌َّ حَولَین‌ِ کامِلَین‌ِ;(بقره‌،233) مادران‌، فرزندان خود را دو سال تمام‌، شیر می‌دهند." د ـ مسئولیت فرزندان‌: 1. اطاعت از پدر و مادر: در اسلام‌، اطاعت از پدر و مادر لازم شمرده شده است‌، مگر آن که انسان را به گناه و یا به ترک واجب‌، امر کنند، که در این صورت‌، اطاعت آنان لازم‌، بلکه جایز نیست (عنکبوت‌،8) 2. احسان و نیکی به آن‌ها: "ووصَّینَا الاِنسـَن‌َ بِوَلِدَیه‌ِ حُسنـًا واِن جـَهَداکَ لِتُشرِکَ بی ما لَیس‌َ لَکَ بِه‌ِ عِلم‌ٌ فَلاتُطِعهُما اِلَی‌َّ مَرجِعُکُم فَاُنَبِّـئُکُم بِما کُنتُم تَعمَلون‌;(عنکبوت‌،8) ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند." 3. تشکر و قدردانی از آن‌ها: "ووصَّینَا الاِنسـَن‌َ بِوَلِدَیه‌ِ حَمَلَته‌ُ اُمُّه‌ُ وَهنـًا عَلی‌َ وَهن‌ٍ وفِصـَـلُه‌ُ فی عامَین‌ِ اَن‌ِ اشکُر لی ولِوَلِدَیکَ اِلَی‌َّ المَصیر;(لقمان‌،14) ]آری‌!به او توصیه کردم‌[که شکر برای من و برای پدر و مادرت به جا آور." 4. رفتار شایسته با آنان‌: "واِن جـَهَداکَ عَلی‌َ اَن تُشرِکَ بی ما لَیس‌َ لَکَ بِه‌ِ عِلم‌ٌ فَلا تُطِعهُما وصاحِبهُما فِی الدُّنیا مَعروفـًا واتَّبِع سَبیل‌َ مَن اَناب‌َ اِلَی‌َّ ثُم‌َّ اِلَی‌َّ مَرجِعُکُم فَاُنَبِّئُکُم بِما کُنتُم تَعمَلون‌;(لقمان‌،15) و با آن‌ها در دنیا به طرز شایسته‌ای رفتار کن‌."