گفته میشود که تمام علمها در قرآن وجود دارد و همه چیز در قرآن ثبت شده است "و لا رطب و لایابس..."; آیا علوم روز که موجب پیشرفت کشورهای غربی است، در

برخی از دانشمندان معتقدند که قرآن بیانگر همه چیز است و آیه 89، سوره نحل را دلیلی بر این مطلب دانستهاند. خداوند در این آیه میفرماید: "و نزّلنا علیک الکتَب تبیَناً لکلّ شیء و هدیً و رحمةً و بشریَ للمسلمین; و این کتاب را که روشنگر هر چیزی است و برای مسلمانان رهنمود و رحمت و بشارتگری است، بر تو نازل کردیم." "تبیان" معنای مصدری دارد، یعنی: بیان کردن و از این تعبیر با توجه به وسعت مفهوم "کلّ شیء" بهخوبی میتوان استدلال کرد که در قرآن بیان همه چیز هست. البته قرآن یک کتاب تربیت و انسانسازی است. نه یک دایرةالمعارف بزرگ که تمام جزئیات علوم ریاضی، جغرافیا، شیمی، فیزیک، گیاهشناسی و مانند آن در آن آمده باشد. هر چند قرآن یک دعوت کلی به کسب همه علوم و دانشها کرده است که تمام دانشهای یاد شده و غیر آن در این دعوت کلی جمع است. و گاهی به تناسب بحثهای توحیدی و تربیتی پرده از روی قسمتهای حساسی از علوم و دانش برداشته است و برخی از جزئیات مسائل و ریزهکاریها را بیان کرده است، مانند: احکام نوشتن قراردادهای تجارتی و اسناد بدهکاری که در طولانیترین آیه قرآن (بقره، 282) بیان شده است.(تفسیر نمونه، آیتاللّه مکارم شیرازی و دیگران، ج 11، ص 361 و 362، دارالکتب الاسلامیة.) بنابراین مانعی ندارد که اصول علم تجربی نیز مانند اصول معارف دینی در قرآن آمده باشد. در روایات نیز مضامینی از این قبیل آمده است، امام صادقفرمود: خداوند در قرآن هر چیزی را بیان کرده است، به خدا سوگند چیزی که نیاز مردم بوده است کم نگذارده، تا کسی نگوید: اگر فلان مطلب درست بود در قرآن نازل میشد، آگاه باشید همه نیازمندیهای بشر را خدا در آن نازل کرده است.(نورالثقلین، العروسی الحویزی، ج 3، ص 74.) و در روایت دیگری از امام صادقآمده است که فرمود: "فیه خبرکم و خبر من قبلکم، و خبر من بعدکم، و خبر السمأ و الأرض، ولو أتاکم من یخبرکم عن ذلک لتعجّبتم; در این ]قرآن[ اخبار شما و اخبار گذشتهها و اخبار آیندهها و اخبار آسمان و زمین هست، و اگر کسی که علمش را میداند شما را به آنچه در قرآن است خبر دهد تعجب خواهید کرد."(اصول کافی، شیخ یعقوب کلینی;، ج 2، ص 564، دارالتعارف، بیروت.) بنابراین از این روایات احاطة علمی قرآن را میتوان استفاده کرد. نکتهای که اینجا باید به آن توجه کرد این است که اگر قرآن کتاب مبین است باید در دست امام مبینباشد و اگر مفسر این کتاب مبین، امام مبینشد، آنگاه این حقیقت روشن میشود که "...و لا رطب و لا یابس إلاّ فی کتَب مبین;(انعام، 59) و هیچ دانهای در تاریکیهای زمین، و هیچ تر و خشکی نیست مگر این که در کتابی روشن ]ثبت[ است". حضرت امام خمینی; درباره جامعیت قرآن میگوید: "قرآن مخزن همه علوم است"(صحیفة نور، رهنمودهای امامخمینی;، ج 19، ص 27، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.) "همه چیز توی قرآن هست، قرآن کتاب انسانسازی است، باید قرآن بخوانیم"(همان، ج 2، ص 34.) "قرآن کریم مرکز همه عرفانهاست، مبدأ همه معرفتهاست لکن فهمش مشکل است."(همان، ج 19، ص 251.) "قرآن مشتمل بر تمام معارف است"(همان، ج 20، ص 82.) امّا برخی از مفسرین عقیده دارند که قرآن کریم بیانگر همه چیز نیست و "تبیان" در آیه شریفه به معنی بیان است و چون قرآن مجید کتاب هدایت برای عموم مردم است و جز این، کار و شأنی ندارد، از این جهت ظاهراً مراد از "کل شیء" همه آن چیزهایی است که برگشتش به هدایت باشد از قبیل معارف حقیقی مربوط به مبدأ و معاد و اخلاق فاضله و شرایع الهی و قصص و مواعظی که مردم در هدایت و راه یافتن به آن نیازمندند و قرآن تبیان همه اینهاست. ]نه این که تبیان برای همه علوم باشد[.(برای آگاهی بیشتر ر.ک: المیزان، علامه طباطبایی;، ج 12، ص 325، مؤسسه اعلمی، بیروت.) قرآن کتابِ علوم طبیعی نیست; بلکه کتاب تربیت و هدایت است و برای این نازل شده است که انسانها را به سوی یک زندگی پاک و آمیخته با سعادت و فضیلت و قرب الهی رهبری نماید، ولی از آنجا که ذکر پارهای از آیات الهی و اسرار آفرینش، به شناخت عظمت عالم آفرینش و شناخت خداوند کمک مینماید، گاه در لابهلای آیات قرآن، به این مسائل نیز اشاره شده است، از جمله: حرکت زمین (نمل، 88); توازن قوه جاذبه و دافعه در کرات آسمانی (رعد، 2); حرکت منظومه شمسی(یس، 38 و 40); گسترش جهان (ذاریات، 47); زندگی در کرات دیگر (شوری، 29); زوجیت گیاهان (طه، 53); علل نزول باران و تگرگ (نور، 43); رابطة رعد و برق با باران (روم، 24); اثرات مهمّ جوّ زمین (انبیا، 32); تغییرات جنین در شکم مادر (مؤمنون، 14) و... برای آگاهی در این زمینه و چگونگی استفاده این مطالب از آیات مذکور به کتابهای مربوط به اعجاز قرآن، مانند: پیام قرآن، آیةالله مکارم شیرازی، ج 8، ص 143 ـ 190، مدرسةالامامامیرالمؤمنین / التمهید، آیةالله معرفت، ج 2، ص 462 ـ 513، مؤسسة النشر الاسلامی و... مراجعه فرمایید.