چگونگی بوجود آمدن انسان و محیط اطراف آن در چه سوره‌ها و آیاتی مورد اشاره قرار گرفته است‌؟

اگر مراد شما از پرسش فوق‌، عوالمی است که آفرینش انسان در آن شکل می‌گیرد، قرآن کریم‌، برای انسان نخست‌، سه مرحله از خلقت قائل است‌: الف‌) مرحلة مبدأ، که ماده نخستین است و خلقت انسان به آن منتهی می‌گردد. قرآن این مرحله را به شرح زیر معرفی می‌کند: 1. خاک‌: "یَـََّأَیُّهَا النَّاس‌ُ إِن کُنتُم‌ْ فِی رَیْب‌ٍ مِّن‌َ الْبَعْث‌ِ فَإِنَّا خَلَقْنَـَکُم مِّن تُرَاب‌ٍ; (حج‌، 5) ای مردم‌، اگر دربارة رستاخیز شک و تردید دارید، ما شما را از خاک آفریده‌ایم‌"، همچنین سوره‌ها و آیات‌: "آل‌عمران‌، 59 / کهف‌، 37 / روم‌، 20 / فاطر، 11 / غافر، 67"، در این زمینه وارد شده است‌. 2. گِل‌: "الَّذِی‌َّ أَحْسَن‌َ کُل‌َّ شَی‌ْءٍ خَلَقَه‌ُ وَ بَدَأَ خَلْق‌َ الاْ ?ًِنسَـَن‌ِ مِن طِین‌ٍ;(سجده‌، 7) خدایی که آفرینش هر چیزی را زیبا قرار داده و آفرینش انسان را از گل آغاز کرده است‌". همچنین سوره‌ها و آیات‌: "انعام‌، 2 / اعراف‌، 12 / ص‌، 71و76 / اسرأ، 61"، در این زمینه وارد شده است‌. 3. گل چسبنده‌: "إِنَّا خَلَقْنَـَهُم مِّن طِین‌ٍ لآ زِب‌ِ; (صافات‌، 11) آن‌ها را از گل چسبنده آفریدیم‌". 4. گل بد بو و تیره رنگ‌: "وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الاْ ?ًِنسَـَن‌َ مِن صَلْصَـَل‌ٍ مِّن‌ْ حَمَإٍ مَّسْنُون‌ٍ; (حجر، 26) ما انسان را از صلصال ]گل خشکیده‌[ که از گل تیره رنگ و بد بو گرفته شده بود آفریدیم‌"، همچنین آیات 28و33 سورة حجر در این زمینه وارد شده است‌. 5. چکیده گل‌: "وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الاْ ?ًِنسَـَن‌َ مِن سُلَـَـلَة‌ٍ مِّن طِین‌ٍ; (مؤمنون‌، 12) ما انسان را از چکیده گل آفریدیم‌". 6. از گل خشکیده‌، مانند "کوزه سفالین‌": "خَلَق‌َ الاْ ?ًِنسَـَن‌َ مِن صَلْصَـَل‌ٍ کَالْفَخَّارِ; (رحمان‌، 12) انسان را از گل خشکیده مانند کوزه سفالین که به هنگام برخورد با چیزی صدا می‌کند، آفریدیم‌"، همچنین آیات‌: 26، 28 و 33 سوره حجر در این‌باره وارد شده است‌. این آیات‌، بیانگر ماده نخستین انسان است و امور ششگانه حالات ماده نخستین می‌باشند; بدون این‌که آن‌ها به عنوان تبدل و دگرگونی به نوعی دیگر شمرده شوند. ب‌) مرحلة "تصویر" و "تسویه‌" و صورت‌بندی بر روی آن هیکل گلی یا مرحلة تحول مبدأ نخست‌: "وَلَقَدْ خَلَقْنَـَکُم‌ْ ثُم‌َّ صَوَّرْنَـَکُم‌ْ ثُم‌َّ قُلْنَا لِلْمَلَـََّئِکَة‌ِ اسْجُدُواْ لاِ ?َدَم‌َ فَسَجَدُوَّاْ إِلآَّ إِبْلِیس‌َ لَم‌ْ یَکُن مِّن‌َ السَّـَجِدِین‌َ; (اعراف‌، 11) پس شما را آفریدیم‌، آن‌گاه صورت‌بندی کردیم‌، سپس به فرشتگان امر کردیم که بر آدم سجده کنند و جز ابلیس همگی سجده کردند." همچنین آیه 28 سوره حجر نیز در این زمینه نازل شده است‌. بنابراین‌، این مرحله همان مرحله صورت‌بندی ظاهری انسان است که هنوز روح در آن دمیده نشده است‌. ج‌) مرحلة دمیدن روح‌: از نظر قرآن کریم‌، مرحله "صورتگری‌" پایان آفرینش او نیست‌; بلکه پشت سر آن‌، مرحله بس عظیم و بزرگی وجود دارد و آن‌، مرحله "نفخ روح‌" و یا "دمیدن‌" روان در کالبد اوست‌; به خاطر داشتن همین روح و روان است که برگزیده خلقت و موجود برتر می‌شود و بر دو کار بزرگ قادر و توانا می‌گردد: 1. او در پرتو روح می‌اندیشد، استدلال می‌کند و از مقدمات به نتیجه می‌رسد و به خاطر داشتن چنین خصیصه‌ای او را عقل و خرد می‌نامند. 2. او در مواقع خاصی تحریک می‌شود، اموری را می‌خواهد و از اموری می‌گریزد و به خاطر داشتن همین خصیصه او را "نفس‌" می‌خوانند. قرآن کریم‌، این مرحله از خلقت انسان را در آیات مختلفی بیان کرده است‌: "فَإِذَا سَوَّیْتُه‌ُ وَ نَفَخْت‌ُ فِیه‌ِ مِن رُّوحِی فَقَعُواْ لَه‌ُ سَـَجِدِین‌َ; (حجر، 29) آن‌گاه که او را پرداختم ]اعضای بدن آن را متساوی و متناسب قرار دادم‌[ و در آن از روح خود ]روحی بزرگ و شایسته‌[ دمیدم‌، همگی برای او سجده کنید"، همچنین سوره‌ها و آیات شریفة "ص‌، 72 / سجده‌، 9" در این‌باره نازل شده است‌. بقای نسل انسان نخست‌: قرآن کریم پس از بیان آفرینش انسان نخست‌، بقای نسل او را از راه لقاح دانسته و می‌فرماید: 1. "وَ بَدَأَ خَلْق‌َ الاْ ?ًِنسَـَن‌ِ مِن طِین‌ٍ # ثُم‌َّ جَعَل‌َ نَسْلَه‌ُ مِن سُلَـَـلَة‌ٍ مِّن مَّآءٍ مَّهِین‌ٍ;(سجده‌، 7 و 8) آفرینش انسان را از گل آغاز کرد، آن‌گاه آفرینش نسل و بقای انسان را در آب بی‌ارزش قرار داد."، همچنین سوره‌ها و آیات شریفة "فرقان‌، 54 / مرسلات‌; 20 / طارق‌، 6 / نحل‌، 4 / کهف‌، 37و..." در این زمینه وارد شده است‌. قرآن کریم نحوه تکامل نطفه را در رحم انسان چنین طرح کرده است‌: "...ثُم‌َّ خَلَقْنَا النُّطْفَة‌َ عَلَقَة‌ً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَة‌َ مُضْغَة‌ً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَة‌َ عِظَـَمًا فَکَسَوْنَا الْعِظَـَم‌َ لَحْمًا ثُم‌َّ أَنشَأْنَـَه‌ُ خَلْقًا ءَاخَرَ فَتَبَارَکَ اللَّه‌ُ أَحْسَن‌ُ الْخَـَـلِقِین‌َ;(مؤمنون‌، 12ـ14) ...آن‌گاه نطفه را علقه و علقه را گوشت پاره و گوشت پاره را استخوان‌، سپس بر استخوان‌، گوشت پوشانیدیم‌، آن‌گاه ]با دمیدن روح‌[ به او خلقت دیگر دادیم‌، آفرین بر قدرت خدا که بهترین آفریننده‌هاست‌". همچنین قرآن کریم از یکی دیگر از عوالم پیش از تولد انسان‌، به نام "عالم ذر" یاد کرده است که به جهت اختصار، بیان آن را به وقت دیگر موکول می‌نماییم‌".(ر.ک‌: منشور جاوید، آیة‌الله جعفر سبحانی‌، ج 4، ص 198ـ214، نشر اسلامی‌.) خداوند متعال می‌فرماید: "او کسی است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز ]شش دوران‌[ آفرید و عرش ]قدرت‌[ او بر آب قرار داشت ]به خاطر این آفرید[ تا شما را آزمایش کند تا کدام یک عملتان بهتر است و اگر بگویی شما بعد از مرگ برانگیخته می‌شوید، مسلماً کافران می‌گویند این سحر آشکاری است‌". (هود، 7) کلمة "عرش‌" به معنای سقف یا شی‌ء سقف دار است و به تخت‌های بلند مانند تخت‌های سلاطین نیز گفته می‌شود، ولی این کلمه در آیه مذکور به معنای قدرت به کار رفته است‌; چنان که واژة تخت نیز در فارسی به معنای قدرت به کار می‌رود، کلمه "عرش‌" گاهی نیز به معنای مجموعة جهان هستی است‌; زیرا تخت قدرت خداوند تمام جهان را فرا می‌گیرد. راغب اصفهانی می‌گوید: کلمه "استوی‌" وقتی با "الی‌" متعدی شود به معنای استیلاء و تسلط است‌.(ر، ک‌: مفردات الفاظ، قرآن‌، راغب اصفهانی‌، ص 341، دارالکاتب العربی‌.) کلمة "مأ" به معنای آب است و گاهی به هر شی‌ء مایع "مأ" گفته می‌شود. بنابر این‌، از معانی واژه "عرش‌" و "مأ" چنین برمی‌آید که در آغاز آفرینش‌، جهان هستی به صورت مواد مذابی بوده (یا گازهای فوق العاده فشرده که شکل مواد مذاب و مایع را داشت‌) سپس در این توده آب گونه حرکات شدید و انفجارهای عظیمی رخ داد و قسمت‌هایی از سطح آن پی در پی به خارج پرتاب شد،این اتصال و به هم پیوستگی به انفصال و جدایی گرایید و سیارات و ستارگان یکی بعد از دیگری شکل یافتند.(ر.ک‌: نمونه‌، آیت الله مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 9، ص 25 و 26، دارالکتب الاسلامیة / المیزان‌، علامه طباطبایی‌;، ج 16، ص 257، دارالکتب الاسلامیة‌، تهران‌.) در برخی آیات‌، قرآن کریم اشاره دارد که آسمان‌ها و زمین بدون احتیاج به وجود مادة قبلی آن‌ها توسط خداوند متعال خلق شده‌اند چنان‌که خداوند متعال می‌فرماید: "بَدِیع‌ُ السَّمَـَوَ َت‌ِ وَ الاْ ?َرْض‌ِ وَ إِذَا قَضَی‌ََّ أَمْرًا فَإِنَّمَا یَقُول‌ُ لَه‌ُ کُن فَیَکُون‌ُ;(بقره‌،117) هستی بخش آسمان‌ها و زمین او است‌، و هنگامی که فرمان وجود چیزی را صادر می‌کند، می‌گوید: موجود باش و آن فوراً موجود می‌شود."(همان‌، ج 1، ص 297، دارالکتب الاسلامیة‌.)