چگونه می‌توان ارزش خود را حفظ کرد؟

قرآن کریم در آیات مختلفی‌، تخلف از دستورات خدا و پیامبر، تبعیض در احکام الهی (قبول نمودن برخی احکام و قبول نکردن برخی دیگر)، فساد در زمین‌، تکبر و... را عامل بدبختی‌، رسوایی و خواری معرفی نموده است‌.(ر.ک‌: بقره‌، 85، فصلت‌، 15 ـ 16، مائده‌، 33، توبه‌، 63 و...) از این آیات روشن می‌شود که انسان با ایمان و عمل به دستورات خدا و پیامبر، ترک گناه و رعایت تقوای الهی‌، احساس مسئولیت درونی‌، ایستادگی در برابر شهوات و با پابند نمودن به راستی‌، درستی‌، پاکی و حق و عدالت می‌تواند ارزش خود را حفظ کند، چنان که قرآن مجید می‌فرماید: "إِن‌َّ أَکْرَمَکُم‌ْ عِندَ اللَّه‌ِ أَتْقَغ‌کُم‌ْ.... ;(حجرات‌،13) گرامی‌ترین شما نزد خداوند باتقواترین شماست‌."(ر.ک‌: تفسیر نمونه‌، آیت الله مکارم شیرازی و همکاران‌، ج 22، ص 202، دار الکتب الاسلامیه‌.) حضرت علی‌نیز می‌فرماید: "هر کس برای نفس (و شخصیت‌) خود احترام قائل باشد، آن را با معصیت خوار نمی‌گرداند".(ر.ک‌: میزان الحکمة‌، محمدی ری شهری‌، ترجمة حمیدرضا شیخی‌، ج 13، ص 6411، مؤسسة فرهنگی دارالحدیث‌.) برای حفظ و بالا بردن ارزش انسانی امور دیگری نیز توصیه می‌شود از آن جمله‌: 1. مشارطه (شرط کردن و عهد و پیمان بستن با نفس خویش‌): "مشارطه‌" آن است که انسان برای اطاعت فرمان الهی و پرهیز از گناه‌، با نفس خویش عهد و پیمان ببندد; به این صورت که همه روزه (بهترین وقت آن بعد از نماز صبح است‌) نفس خویش را مخاطب قرار دهد و به او یادآور شود که من جز سرمایه گران‌بهای عمر کالایی ندارم که اگر از دست برود، تمام هستی‌ام از دست رفته است و با یادآوری برخی از آیات قرآن‌، مانند سورة شریفه "والعصر إن‌ّ الإنسـَن لفی خسر"، به نفس خویش بگوید: با از دست رفتن این سرمایه‌، من گرفتار خسران عظیم می‌شوم‌; مگر این‌که کالایی گران‌بهاتر از آن‌، یعنی ایمان و عمل صالح و... به دست آورم‌: "إلاّ الذین ءامنوا و عملوا الصـَلحـَت‌..." و با تذکرات دیگر، با نفس خود شرط نماید که فرمان‌های الهی را انجام دهد و هیچ گناهی از او سر نزند و در این‌باره از خداوند متعال همواره درخواست کمک نماید. 2. مراقبه (نظارت و مواظبت و زیر نظر گرفتن نفس‌): "مراقبه‌" آن است که انسان بعد از "مشارطه با نفس‌" مراقب پاکی نفس خویش باشد; چرا که اگر غفلت کند، ممکن است تمام شرط و پیمان‌ها به هم بریزد. البته پیش از آن که انسان‌، مراقب اعمال نفس خویش باشد، فرشتگان الهی و خداوند متعال مراقب اعمال انسان هستند: "إِن‌َّ اللَّه‌َ کَان‌َ عَلَیْکُم‌ْ رَقِیبًا" (نسأ، 1); "مَّا یَلْفِظُ مِن قَوْل‌ٍ إِلآ لَدَیْه‌ِ رَقِیب‌ٌ عَتِیدٌ" (ق‌، 18); بنابراین‌، انسان باید به طور مداوم‌، مراقب نفس خویش باشد تا عهد و پیمان شکسته نشود و درست همانند طلبکاری که از هم‌پیمانانش مطالبة پرداخت دیون می‌کند، از نفس خویش‌، مطالبة وفای به این عهد الهی نماید. 3. محاسبه‌: انسان بعد از "مشارطه‌" و "مراقبه‌" باید در پایان هر سال یا هر ماه و هفته و یا در پایان هر روز به محاسبه کارهای خویش بپردازد و عملکرد خود را در زمینه خوبی‌ها و بدی‌ها، اطاعت‌، نافرمانی‌، خداپرستی و هواپرستی و دنیاپرستی دقیقاً محاسبه کند تا در نتیجه‌، از عیب و نقص‌ها و کاستی‌های خود آگاه شود و آن‌ها را اصلاح کند و در صدد رشد و تعالی خود برآید. پیامبراکرم‌می‌فرماید: "به حساب خویش برسید، پیش از آن‌که به حساب شما رسیدگی نمایند و اعمال خویش را بسنجید، قبل از آن‌که اعمال شما را بسنجند (و ارزش خود را تعیین کنید، پیش از آن‌که ارزش شما را تعیین نمایند) و آماده شوید برای عرضة بزرگ (روز قیامت‌").(ر.ک‌: بحارالانوار، علامه مجلسی‌;، ج 67، ص 46، داراحیأالتراث العربی و مؤسسة التاریخ العربی / اخلاق در قرآن‌، آیة‌الله مکارم شیرازی‌، ج 1، ص 5، 25، مدرسة‌الامام امیرالمؤمنین‌.) امور دیگری که انسان را در حفظ ارزش خود و رسیدن به نفس پاک و اهداف والای انسانی کمک می‌کند، عبارتند از: تحصیل علم و آگاهی و تقویت شناخت و معرفت‌، اخلاص در عمل‌، مداومت بر یاد خدا و برخی دعاها و زیارات‌، پاک بودن محیط، دوستان خوب‌، تغذیه حلال و سالم و مناسب‌، داشتن مربی و راهنمایی که از صلاحیت علمی‌، دینی و اخلاقی خوب برخوردار باشد و... .(ر.ک‌: همان‌، ص 121 ـ 364 / اخلاق در قرآن‌، استاد مصباح یزدی‌، تحقیق و نگارش‌: محمدحسین اسکندری‌، ج 1، ص 163 ـ 192، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی‌; / مراحل اخلاق در قرآن‌، آیة‌الله جوادی آملی‌، ص 153 ـ 219، مرکز نشر اسرأ.)