چگونه آشنا به روح قرآن و عمل به آن شویم؟

روشن است که قرآن کریم به این دلیل که نامة هدایت و پیک نجات است، مخاطبین خود را به تدبّر در اعماق و مقاصد پیام خویش، و عمل به آنها در عرصة زندگی دعوت میکند (محمد، 24)، زیرا بدون "تدبیر در قرآن" نمیتوان از ذخایر پرخیر و برکت کلام خدا بهرهای جست، و به عمق آیات و حقایق شگفتآورش پی برد. به گفتة قرآنپژوهان، تدبر در قرآن که مقدمه عمل محسوب میشود، دو شرط دارد: 1. معرفت و ایمان به شأن، مقام قرآن و آیات، از این جهت که قرآن، طبیب فکر و روح بشر به شمار میآید، چرا که بارزترین جلوة طبابت خداوند، از راه کلامش، قرآن و اولیایش، پیامبر و اوصیای پیامبر متحقق گشته است: "طبیبٌ دواربطبّه، فقد احکم مراهمه و احمیَ مواسمه یضع ذلک حیث الحاجة الیه; رسول خدا، طبیبی است دوره گرد به همراه طبّش، به راستی مرهمها را محکم کرده، و ابزار داغ را سخت گداخته است; آن را هر جایی که نیاز افتد، قرار میدهد و درمان میکند."(نهجالبلاغه، صبحی صالح، خطبه 108.) "انّ فیه شفأ عن اکبر الدأ; به راستی در آن، بهبودی از بزرگترین امراض وجود دارد."(نهجالبلاغه، خطبة 176.) 2. درک و اعتراف به جایگاه خود در برابر قرآن و آیات، از این حیث که قرآن، طبیب است، و ما بیمار و دردمند هستیم; تا به این حقیقت بزرگ واقف نشویم و به آن معترف نگردیم، از خوان گستردة قرآن بهرهمند نخواهیم شد: "...و یستبشرون به دوأَ دائهم; و به واسطة تلاوت ترتیلی و محزون کردن خویش، داروی دردشان را در قرآن با زیرو رو کردن جست و جو میکنند."(نهجالبلاغه، خطبة 193.) دربارة تدبّر در قرآن، دو نکته شایان توجه است: نکتة اوّل: مقولة تدبّر، کلیدهایی معینی لازم دارد: 1. کلیدهای عام که از آن جمله است: الف ـ کلیدهای قبل از تدبّر، مانند مسواک زدن، طهارت داشتن ظاهری و روحی ب ـ کلیدهای هنگام تدبّر، مثل استقبال قبله، پناهندگی به خدا (اعوذ بالله من الشیطان الرجیم) و استمداد از خدا (بسم الله الرحمن الرحیم) 2. کلیدهای خاص که از آن جمله است:الف ـ کلیدهای علمی و پایهای، مانند: تسلط بر لغت، ادبیات عرب، منطق، فلسفه، کلام، عرفان، اخلاق، علم حدیث، تاریخ و غیره. ب ـ کلیدهای روحی و عملی، مانند طهارت روحی و قلبی بر اساس مفاد آیات: بقره، 282; انفال، 29; واقعه،77ـ79. نکته دوّم: موضوع تدبّر در قرآن و عمل به آن، چند پیش نیاز اساسی دیگر نیز لازم دارد که عبارت است از: الف ـ اصول حاکم بر محتوای قرآن و آیات، از آن جمله است: 1. قابل فهم بودن قرآن، برای مردم; 2. عدم جدایی آن از عترت; 3. تحریفناپذیری قرآن; 4. خدایی بودن لفظ و چینش قرآن; 5. ابدی و جاودانه بودن پیام قرآن; 6. هدایت بشر و تربیت فرد و جامعه. ب ـ اصول حاکم بر تدبّر کننده و عامل به قرآن عبارت است از: 1. صحت اصول اعتقادات; 2. احاطه بر آیات و احادیث; 3. برخورداری از ترجمهای دقیق و بلیغ; 4. پاکطلبی و حقیقتجویی; خلاقیت و ابتکار; 6. مشورت با اهل قرآن. و امّا این که چگونه میتوان با روح قرآن آشنا شد، پاسخش این است که ابتدا باید به معانی، نظم و چینش آیات قرآن، توجه کرد. تا اُنس پیشین با قرآن به دست آید; آن گاه، تانّی و تدبّر در آیات، پیش شرط دیگری است که انسان، باید به آن جامة عمل بپوشاند; سپس، خود را مخاطب قرآن دیدن و احساس نیاز به آن، شرط دیگری است که از همه مهمتر است، چنان که تحصیل تقوا و طهارت، به نوبة خود، شرط اساسی به شمار میآید. خلاصه، اگر قرائت کنندة قرآن، متوجه سه نکتة اساسی دربارة قرآن بشود، هم عمل کننده به قرآن خواهد بود، و هم با روح آن، آشنا خواهد گردید: 1. موضوع قرآن، انسان است; 2. بحث اساسی قرآن، معلومات الهی است; 3. هدف آن، دعوت انسان به راه صحیح و حق است.(برای آگاهی بیشتر ر.ک: نقی پور فر، ولی الله، پژوهشی پیرامون تدبر در قرآن، انتشارات اسوه / مودودی، ابوعلی، مبادی اساسیّه لفهم القران، نشر دارالقلم / کویت بابایی، رضا، قرآن کتاب زندگی، انتشارات هجرت، قم.)