پرسش: لطفاً دلایل تعدد همسران پیامبر اکرم‌و ائمه‌: را بازگو کنید؟

دین مقدس اسلام ازدواج‌های نامحدود و بی قید و شرط را محدود و مشروط به شرایطی مثل عدالت (عاطفی و مادی‌) و برابری و... نمود(نسأ،129)( ر.ک‌: تفسیر نمونه‌، آیت الله مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 4، ص 152ـ156، دارالکتب الاسلامیة‌، تهران‌. ) بر اساس آیات قرآن کریم هر مرد مسلمان به شرط توانایی و رعایت عدالت بین همسران می‌تواند تا چهار همسر دائم اختیار کند; ولی پیامبر گرامی اسلام‌به این مقدار محدود نبود; بلکه می‌توانست بیش از چهار همسر دائم اختیار نماید. قرآن مجید می‌فرماید: "و هر گاه زن باایمانی خود را به پیامبر ببخشد ]و مهری برای خود نخواهد[ چنان چه پیامبر بخواهد می‌تواند او را به همسری برگزیند; ولی چنین ازدواجی تنها برای تو مجاز است نه دیگر مؤمنان‌".(احزاب‌،50) سپس می‌فرماید: "این به خاطر آن است که مشکلی ]در ادای رسالت پیامبری‌[ بر تو نباشد ]و از این راه حامیان و طرفداران بیشتری فراهم کنی‌["(احزاب‌،50) از آیه مذکور استفاده می‌شود که پیامبر گرامی‌شرایطی دارد که دیگران ندارند، و همین تفاوت‌، سبب تفاوت در احکام و وظایف شده است‌. گرچه تمام اسباب و علت‌هایی که باعث شد پیامبر گرامی‌همسران متعدد اختیار کند برای ما مشخص نیست‌; ولی از بررسی ازدواج‌های آن حضرت روشن می‌شود که این ازدواج‌ها علت‌های گوناگون (اجتماعی و سیاسی‌) داشته است که برخی از آن علت‌ها عبارتند از: 1. ازدواج‌های پیامبر عزیز و گرامی‌در بسیاری از موارد جنبة سیاسی داشته و برای کاستن از دشمنی‌، یا ایمان آوردن و یا طرح دوستی و جلب محبت و علاقه اشخاص و یا قبایل به اسلام بوده است که حتی گاهی به خاطر این ازدواج‌ها تمام افراد یک قبیله مسلمان می‌شدند، از جمله ازدواج‌های مصلحتی پیامبر گرامی‌ازدواج با "صفیه‌" (دختر حی بن اخطب رئیس قبیله بنی نضیر) ازدواج با "حفصه‌" (دختر عمر)، "جویره‌" (دختر حارث‌، رئیس قبیله بنی مصطلق که باعث شد پدر، برادران و بسیاری از قبیله مذکور به اسلام ایمان آوردند.( ر.ک‌: فروغ ابدیّت‌، آیت الله جعفر سبحانی‌، ج 2، ص 171، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم‌. ) از آن‌جا که پیامبر با عدة محدود و کمی از یارانش بر ضد تمام عقاید خرافی دوران خود قیام کرد، بنابراین به طور طبیعی تمام اقوام و قبیله‌های مختلف آن محیط بر ضد او بسیج شده بودند و پیامبر گرامی‌برای این که از گزند برخی اشخاص و قبایل در امان باشد و یا باعث ایمان آوردن آن‌ها به اسلام شود، از طریق ازدواج‌، با آنان رابطة خویشاوندی (که محکم‌ترین رابطه در میان عرب جاهلی بود) برقرار می‌کرد.( ر.ک‌: تفسیر نمونه‌، همان‌، ج 17، ص 381ـ382. ) 2. برخی دیگر از ازدواج‌های پیامبر عزیز و گرامی‌به خاطر شکستن آداب و رسوم غلط جاهلی بوده است‌، مثل ازدواج با "زینب‌" که قرآن مجید در سوره احزاب‌، آیه 37، به آن اشاره و می‌فرماید: "هنگامی که زید زینب را طلاق داد، او را به ازدواج تو درآوردیم‌، تا برای افراد با ایمان درباره همسران پسرخوانده خود هنگامی که آن‌ها را طلاق می‌دهند محدودیتی نباشد".(احزاب‌،37ـ38) ازدواج پیامبر عزیز و گرامی‌ـ با زینب افزون بر باطل کردن یک سنت غلط، بزرگترین الگوی مساوات و برابری قرار گرفت‌، زیرا رهبر بزرگوار اسلام با زنی ازدواج کرد که درگذشته همسر بردة آزاد شده او بود و در دنیای آن روز چنین ازدواجی‌، با آداب و رسوم و شئون اجتماع مخالف بود و حتی اقدام شجاعانه پیامبر گرامی اعتراض و انتقاد منافقان و جاهلان آن زمان را برانگیخت و خداوند در آیات مذکور (احزاب‌، 37ـ38) جواب آن‌ها را داده است‌.( ر.ک‌: فروغ ابدیت‌، همان‌، ص 113ـ114. ) 3. بعضی دیگر از ازدواج‌های پیامبر گرامی‌به خاطر تأمین نیاز اقتصادی بیوه زنان بی‌سرپرست به خصوص افرادی که سرپرست خود را به خاطر اسلام و حفظ دین خدا در جبهه و نبردها با دشمنان از دست داده بودند مثل "سوده‌"، و "ام سلمه‌" انجام می‌گرفت‌، زیرا آن‌ها بعد از شهادت همسران‌شان کسی را نداشته و زندگی برای یک زن بی‌سرپرست در جامعة آن روز بسیار سخت و مشکل بود. و... پیامبر عزیز و معصوم‌در اوج جوانی و در سن 25 سالگی با زن بیوه‌ای به نام حضرت خدیجه‌ازدواج کرد و تا زمانی که حضرت خدیجه‌زنده بود ـ و از طرفی مسائل اجتماعی و سیاسی‌، در آن برهه و قسمت از زمان از اهمیت ویژه و چندانی برخوردار نبود ـ همسر دیگری انتخاب نکرد و همسران بعدی را پس از وفات همسر مهربانش حضرت خدیجه‌در سال دهم بعثت و در سن کهولت‌، یعنی 50 سالگی به بعد اختیار نمود. بنابراین‌، با بررسی اجمالی از همسران پیامبر گرامی‌روشن می‌شود که ازدواج‌های متعدد آن حضرت از روی لذت‌جویی و شهوت‌رانی نبوده است چون در غیر این صورت معنا نداشت که در سن جوانی و اوج لذت‌جویی یک شخص‌، ازدواج‌های متعدد انجام ندهد و در سن کهولت و پیری یعنی 53 سالگی به دنبال آن برود.( ر.ک‌: تفسیر نمونه‌، همان‌، ج 3، ص 257; ج 17، ص 381ـ383 / تاریخ پیامبران‌، علامه مجلسی‌;، ج 4، ص 1519ـ1570، تحقیق سید علی امامیان‌، انتشارات سرور. ) اما درباره ائمه‌:، بررسی این که هر یک از ایشان چند همسر (دائمی‌، موقت‌) داشته از حوصله این پاسخ نامه خارج است‌. ولی چند نکته شایان توجه است‌: 1. برخی از ائمه‌: همسران متعددی داشتند و برخی از ایشان‌، مانند امام حسن عسکری‌، به جهت شرائط زمانی نتوانستند حتی یک همسر دائمی برای خود انتخاب کنند. 2. ائمه‌:، مانند مسلمانان دیگر، براساس صریح آیه قرآن (نسأ، 3) حق داشتند تنها چهار همسر دائمی داشته باشند. 3. گروهی از مورخان و محدثان‌، همسران متعددی را به حضرت مجتبی نسبت داده‌اند. بررسی جوانب زندگی و شخصیت فردی امام حسن مجتبی‌(عبادت‌های ایشان‌، 25 بار مشرف شدن به حج‌، تعداد اندک فرزندان و...) دروغ و جعلی بودن این نسبت ها را آشکار می‌کند. بر فرض این تعداد واقعیت داشته باشد، در پاسخ می‌گوییم‌: مسلمانان آن زمان به واسطه علاقه خاصی که به پیامبر داشتند، با پیشنهاد تزویج دختران خود به حضرت امام حسن مجتبی‌، نوه پیامبر، می‌خواستند به افتخار خویشاوندی و قرابت با پیامبر نایل گردند; هم چنانکه این امر، در طول زندگی پیامبر اکرم‌و امام حسین‌نیز بارها مشاهده شده است‌. برای نمونه‌، می‌توان انتخاب شهربانو، حضرت امام حسین را در مجلسی که همه حضور داشتند یاد کرد.( ر.ک‌: منتهی الآمال‌، شیخ عباس قمی‌، ج 2، ص 30، انتشارات هجرت‌. ) 4. عمر داماد پیامبر9 نبود بلکه دختر عمر همسر پیامبر9 بود.