نظر قرآن و روایات در بارة عدالت اجتماعی‌، داشتن جامعه خوب و رابطة مردم در اجتماع چیست‌؟

از امتیازات بزرگ اسلام‌، توجّه شدیدی است که به موضوع عدالت دارد، تا آن‌جا که عدل‌، یکی از پایه‌های مهّم اسلام به شمار می‌آید. اسلام‌، برای ایجاد جامعه‌ای سالم که در آن‌، برادری و برابری‌، مهر و محبت‌، صفا، و صمیمیت‌، عشق و دوستی حاکم باشد، از همة پیروان خود خواسته که در تمام مراحل زندگی‌، عدالت را رعایت کنند، و هرگز از مسیر عدل خارج نشوند. در سوره نسأ می‌خوانیم‌: "یَـََّأَیُّهَا الَّذِین‌َ ءَامَنُواْ کُونُواْ قَوَّ َمِین‌َ بِالْقِسْطِ شُهَدَآءَ لِلَّه‌ِ وَلَوْ عَلَی‌ََّ أَنفُسِکُم‌ْ أَوِ الْوَ َلِدَیْن‌ِ وَالاْ ?َقْرَبِین‌;(نسأ،135) ای مؤمنین‌! نگه‌دار عدالت باشید و برای خدا ]موافق حکم خدا[ گواهی دهید، هر چند بر ضرر خود یا پدر و مادر و خویشان شما باشد." اسلام برای تأمین عدالت اجتماعی‌، هر نوع تبعیض و محرومیت را منع کرده‌، و همة مؤمنان را برادر هم دیگر می‌داند: "إِنَّمَا الْمُؤْمِنُون‌َ إِخْوَة‌ٌ;(حجرات‌،10) همانا مؤمنین با هم‌دیگر برادرند. اسلام‌، به این مطلب عنایت فراوانی دارد که روابط اجتماعی‌، براساس عدل باشد; از این رو، حقوقی برای همة افراد وضع کرده است که حق خدا، پدر و مادر، فرزند، همسر، همسایه‌، یتیم‌، فقیر و جامعه را شامل می‌شود. امام‌سجّاد7 در رسالة حقوق‌، برای هر فردی‌، پنجاه حق مشخّص‌، کرده‌اند. بدیهی است اگر مسلمانان به این حقوق عمل می‌کردند، رفاه و آسایش‌، صفا و صمیمیت در جامعه برقرار می‌شد، و زندگی برای انسان‌، بسیار شیرین و لذّت بخش می‌گشت‌. اسلام‌، همة افراد را در برابر قانون‌، مساوی می‌داند، و هرگز فرقی بین ثروتمند و فقیر، شهری و روستایی‌، زن و مرد، نمی‌گذارد. از دیدگاه اسلام‌، همه انسان‌ها از یک پدر و مادرند: "یَـََّأَیُّهَا النَّاس‌ُ إِنَّا خَلَقْنَـَکُم مِّن ذَکَرٍ وَ أُنثَی‌َ;(حجرات‌،13) ای مردم‌! ما همة شما را از مرد و زنی آفریدیم‌." اهمیّت اصل تساوی همة انسان‌ها در برابر قانون‌، به اندازه‌ای است که قرآن اطاعت‌، و تسلیم در برابر قانون را، از شرایط تحقق ایمان می‌داند.( نسأ، آیة 65. ) اسلام برنامة اقتصادی خود را براساس عدالت وضع کرده است و بر حاکم اسلامی واجب نموده که عدالت را در تمام زمینه‌های اقتصادی و با تمام وسایل ممکن گسترش دهد. و از هر نوع ظلم و تجاوز اقتصادی‌، مانند ربا، اِحتکار، کم فروشی‌، منع کرده‌، با وضع قوانین جزایی‌، دستور مجازات متخلفان را صادر نموده است‌.( ر.ک‌: مبانی‌حکومت‌اسلامی‌، جعفرسبحانی‌، ص 389. ) قرآن مجید، برای ایجاد عدالت اجتماعی‌، به مسلمانان دستور می‌دهد که اگر بین دو طایفه‌، اختلافی شد و جنگی درگرفت‌، وظیفه دیگران است که میان آن‌ها، صلح و آشتی برقرار سازند: "و اِن طَـاغ‌فَتان‌ِ مِن‌َ المُؤمِنین‌َ اقتَتَلوا فَاَصلِحوا بَینَهُما فَاِن بَغَت اِحدغهُما عَلَی الاُخری‌َ فَقـَتِلوا الَّتی تَبغی حَتّی‌َ تَفی‌ِءَ اِلی‌َ اَمرِ اللّه‌;(حجرات‌،9) اگر دو طایفه از اهل ایمان با هم به قتال و دشمنی برخیزند، البته شما مؤمنان بین آن‌ها صلح برقرار سازید و اگر یکی از آن‌ها بر دیگری ظلم کرد، با آن ظالم قتال کنید تا به فرمان خدا باز آید." در احادیثی که از امامان معصوم‌: دربارة حقوق مؤمنان و رابطة مردم در اجتماع آمده‌، چند نمونه بیان می‌شود: امام‌صادق‌فرمود: "مسلمان‌، برادر مسلمان است‌. به منزله چشم اوست‌.]خوبی‌ها و بدی‌هایش به او می‌نمایاند.[ همانند آینه او است‌. ]زشتی‌ها و زیبایی‌هایش را نشان می‌دهد.[ راهنمای او است‌. هرگز شخص مسلمان‌، به برادر خود خیانت نمی‌کند، به او ستم روا نمی‌دارد، در کارش نیرنگ و خدعه به کار نمی‌برد، به او دروغ نمی‌گوید، و عیب‌جویی و غیبت او را جایز نمی‌شمارد."( اصول کافی‌، شیخ کلینی‌، ج‌، ص 166 و 174. ) هم چنین آن حضرت در حدیث دیگری فرمود: "مسلمان‌، برادر مسلمان است‌، به او ظلم نمی‌کند، او را خوار و کوچک نمی‌شمرد، به او خیانت نمی‌کند، و سزاوار است بر مسلمین که سعی و کوشش کنند در هم‌کاری نمودن و مساعدت و یاری هم‌دیگر و کمک به کسانی که نیازمند هستند و عنایت و توجّه نمایند بعضی بر بعضی دیگر، تا آن که چنان باشند که خداوند بدان امر کرده‌."( همان‌. ) "رُحَمَآءُ بَیْنَهُم‌" اشاره به آیة 29 سوره فتح است که می‌فرماید: "محمد فرستادة خداست و یاران و همراهانش بر کافران بسیار قوّی دل و سخت و با یک دیگر بسیار مشفق و مهربانند." باز آن حضرت در روایت دیگری امام‌صادق‌فرموده‌اند: "برای برادر مسلمانت دوست بدار، آن‌چه را برای خودت دوست داری‌، اگر به چیزی احتیاج پیدا کردی‌، از او بخواه‌; و اگر او به چیزی احتیاج پیدا کرد، از او مضایقه مکن‌. از خدمت و احسان در حق او خودداری و اظهار ملال مکن‌، و او هم نسبت به تو از نیکی‌ها، خودداری نکند. پشتیبان او باش که او نیز پشتیبان تو است‌; وقتی غایب است‌، آبرویش را حفظ کن‌، چون او از سفر برگردد، به دیدنش برو. او را تجلیل کن و گرامی بدار. او از تو و تو از او هستی‌."( همان‌، ص 170. )