نظر اسلام دربارة موسیقی‌های اصیل و غنا چیست‌؟ لطفاً تکلیف ما را دربارة موسیقی‌هایی که از رادیو و تلویزیون پخش می‌شود، مشخص کنید; اگر وظیفه

پیش از این پاسخ شایان ذکر است پاسخی که در ذیل می‌آید بر اساس فتوای برخی مراجع گرانقدر است‌. لطفاً برای آگاهی بیشتر از چند و چون حکم موسیقی به فتوای مرجع تقلید خود مراجعه کنید. موسیقی یا موسیقیا، Moosika)) واژه‌ای یونانی است که در حوزه مفاهیم دینی و زبان عربی‌، تقریباً معادل "غنا" را داراست و در اصطلاح عبارت است از: ترکیب صدا و آواز، همراه با نوعی ترکیب و تناسب به هدف لذّت‌آفرینی‌، خیال‌سازی‌، ایجاد هیجان و تحریک‌. پس‌، هر صدایی موسیقی نیست‌، صدای متناسب آن است که زیبایی توأم با کشش طبیعی‌، ریتم و وزن‌، زیر و بم‌، ترجیح و تحریر (غلتش و پیچش‌)، اوج و فرود مناسب‌... باشد. انواع موسیقی‌آن‌چه از مجموع تعریف‌های موسیقی به دست می‌آید آن است که‌: چون اصل در موسیقی گفتار است و سپس صدای ناشی از ابزار، پس موسیقی تقسیم می‌شود به‌: آوایی‌: که صرفاً حنجره باعث آن می‌شود. ابزاری‌: که توسط ابزار موسیقی تولید می‌گردد. هر یک از این دو نوع موسیقی و ترکیبی آن دو، انواع گوناگونی مانند نشاطانگیز، خیال‌انگیز، مهیج و... دارند. برخی از انواع غنا و موسیقی‌، و گوش دادن به آن به اجماع فقهای شیعه حرام است‌، و در قرآن‌کریم آیاتی هست که مسلمانان را از غنا و موسیقی نهی می‌فرماید: "و من الناس من یشتری لهوالحدیث لیضل‌ّ عن سبیل‌الله...;(لقمان‌، 6) بعضی از مردم سخنان بیهوده را می‌خرند تا مردم را از روی نادانی‌، از راه خدا گمراه سازند و آیات الهی را به استهزأ گیرند. برای آنان عذابی خوار کننده است‌." یکی از مصادیق لهوالحدیث ـ که حرام است ـ موسیقی و غناست‌.(تفسیر نمونه‌، آیت‌الله مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 17، ص 20، دارالکتب الاسلامیة‌.) و همچنین در آیة 30 سوره حج می‌فرماید: "فاجتنبوا الرجس من الأوثَن واجتنبوا قول الزّور...; از بت‌های پلید اجتناب کنید و از سخن باطل بپرهیزید" این‌جا هم یکی از موارد قول زور (سخن باطل‌) که حرام است موسیقی و غناست‌;(همان‌، ج 14، ص 91و92، دارالکتب الاسلامیة‌.) آهنگ‌ها و آوازها را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: الف‌) آهنگ‌ها و آوازهایی که به شیوة مجالس‌ِ عیش و عشرت و محافل‌ِ رقص و پایکوبی اجرا می‌شود و انسان را از حالت‌ِ اعتدال‌ِ فکری و ذهنی دور می‌سازد و به بی‌بند و باری‌، لاقید بودن و بی‌تعهّد زیستن دعوت و تشویق می‌کند که اصطلاحاً به آن "ساز و آوازهای مبتذل‌" می‌گویند. ب‌) آنهایی که هم از نظر محتوا (مضمون اشعار) دارای معنایی با شکوه و زیباست و هم از نظر اجرا، خوب و زیبا اجرا می‌شود و در عین حال تناسب و شباهتی با ساز و آوازهای مجالس لهو، عیش و عشرت و فساد ندارد. گوش دادن به نوع اوّل حرام است‌; امّا نوع دوم اشکال ندارد.(جامع‌المسائل "استفتائات‌، آیت‌الله فاضل لنکرانی‌، ص 252 مطبوعاتی امیر، چاپ دوم‌، بهمن 1375.) ج‌) ساز و آوازهایی که نسبت به آن شک داریم و نمی‌دانیم آیا از نوع اوّل است تا از آن پرهیز کنیم و یا از نوع دوم است تا پرهیز لازم نباشد. گوش دادن به موارد مشکوک (نوع سوم‌) اشکال ندارد; امّا بهتر است که به این نوع آهنگ‌ها هم گوش نکنیم‌. این نکته شایان ذکر است هر چند برخی گونه‌های موسیقی جایز دانسته شده است‌; اَمّا در علم فقه‌، نسبت به هیچ یک از انواع موسیقی تشویق نشده و نمی‌توان برخی از شکل‌های گوناگون موسیقی را "مستحب‌" دانست‌; بنابراین‌، تعبیر "موسیقی پذیرفتنی‌" به معنای این است که کدام نوع از انواع موسیقی حرام نیست‌; نه این که فقه‌، کدام موسیقی را پذیرفته و ما را به آن تشویق می‌کند. موسیقی و عرفان‌برخی متأسفانه به غلط موسیقی را پلی بین انسان و طبیعت و انسان و خدا می‌دانند و با جمله‌هایی مانند: "موسیقی روح را پالایش می‌کند" و "موسیقی یک ضرورت است‌" و "موسیقی رازگویی و نیایش انسان خاکی با خداست‌" خود و دیگران را گول‌زده و آن قدر که با "تار" و "سه تار" انس می‌گیرند با قرآن و نماز و دعا مأنوس نمی‌گردند. متأسفانه در این پاسخ‌نامه مجالی برای نشان دادن مصنوعی بودن نواهای موسیقی و عدم کارایی آن در برقراری پلی میان انسان و طبیعت و انسان و خدا وجود ندارد.(ر.ک‌: موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی‌، علامه محمد تقی جعفری‌، مؤسسه علامه جعفری‌.) تنها چند پرسش از شما خواننده گرامی می‌کنیم‌. دقت در این پرسش‌ها و پاسخ وجدان‌پسندی که به آن خواهید داد، بسیاری از مشکلات و دغدغه‌ها را از بین می‌برد. چرا ما از خدا سؤال نمی‌کنیم که برای نزدیکی و رسیدن به تو (=عرفان‌) از چه راهی بیاییم‌؟ و آیا اساساً خدا این حق را ندارد که بگوید از چه راهی می‌توانید به من نزدیک شوید؟ چرا "عارفان عرفان موسیقیایی‌" به احادیث و آیاتی که در آن نه تنها موسیقی ترویج و تأیید نشده‌، بلکه مذموم هم بوده‌، توجه ندارند؟ چرا به خدا، عملاً این حق را نمی‌دهیم که به حال و هوای مصنوعی برخاسته از موسیقی را، عرفانی و آرامش‌آور نداند؟ بلی‌، ما منکر نیستیم که موسیقی آن چنان دل و روح را می‌لرزاند که اشک جاری می‌شود; ولی بحث این جاست که این حالت‌، چقدر مورد تأیید خداست‌؟ آیا تاکنون شنیده یا دیده‌اید که پیامبران و ائمه‌: برای تلطیف روح افراد و رساندن آنان به کمال از موسیقی استفاده یا به آن سفارش کرده باشند؟ موسیقی سنتی و کلاسیک‌برخی از جوانان‌، مرز موسیقی حلال و حرام را سنتی و کلاسیک آن می‌دانند. موسیقی سنتی ایرانی را حلال و غیر آن را حرام می‌پندارند. مقام معظم رهبری در دیداری که با جوانان در دهه فجر سال 1377 داشتند، در پاسخ به این پندار فرمودند: من نمی‌توانم به طور مطلق بگویم که موسیقی اصیل ایرانی‌، موسیقی حلال است‌; نه این طور نیست‌. برخی خیال می‌کنند که مرز موسیقی حلال و حرام‌، موسیقی سنتی است‌، نه این طوری نیست‌. آن موسیقی که منادیان دین و شرع همیشه در دوره‌های گذشته با آن مقابله می‌کردند و می‌گفتند حرام است‌، همان موسیقی سنتی ایرانی خودمان است که به شکل حرامی در دربارهای سلاطین در نزد افراد بی بند و بار، در نزد افرادی که به شهوات تمایل داشتند و خوض در شهوات می‌کردند. اجرا می‌شده این همان موسیقی حرام است‌. بنابراین مرز موسیقی حرام و حلال عبارت از ایرانی بودن‌، سنتی بودن‌، قدیمی بودن‌، کلاسیک بودن‌، غربی بودن یا شرقی بودن نیست‌. مرز آن چیزی است که من عرض کردم‌. (به مرز موسیقی حلال و حرام در اقسام آهنگ‌ها و آوازها اشاره شد)(انسان‌، غنا، موسیقی‌، احمد شرفخانی‌، ص 46، مؤسسه انتشارات مشهور.) در ضمن‌، پخش از صدا و سیما و یا موسیقی‌های اصیل و غنا، موجب تغییر حکم نمی‌گردد، زیرا حکم حرام یا حلال بودن موسیقی‌، بر مبنای ملاک شرعی است‌; اگر یقین به مطرب بودن آن داریم‌، حرام است و اگر شک داریم‌، مانعی ندارد. تشخیص مطرب بودن یا نبودن آن‌، به عهدة عرف می‌باشد; بنابراین‌، پخش هر موسیقی از صدا و سیما، با حلال بودن آن همراه نیست‌، همان گونه که پخش برخی موسیقی‌های حرام‌، صدا و سیما را از اسلامی بودن ساقط نمی‌کند.(ر.ک‌: استفتائات امام خمینی‌;، ج 2، ص 14، دفتر انتشارات اسلامی‌.)