ملاک تشخیص آیات محکمات از متشابهات چیست‌؟ معنای آیه میزان است یا درک آدمی از مفهوم آیه‌؟

خداوند متعال می‌فرماید: "او کسی است که این کتاب ]آسمانی‌[ را بر تو نازل کرد که قسمتی از آن‌، آیات "محکم‌" ]صریح و روشن‌[ است که اساس این کتاب می‌باشد; و قسمتی از آن‌، "متشابه‌" است‌; امّا آنها که در قلوبشان انحراف است‌، به دنبال متشابهاتند تا فتنه‌انگیزی کنند; و تفسیر]نادرستی‌[ برای آن می‌طلبند; درحالی‌که تفسیر آنها را ]کسی‌[ جز خدا و راسخان در علم‌، نمی‌داند... .( آل‌عمران‌، 7. ) از این آیه‌، استفاده می‌شود که آیات قرآن‌کریم دو دسته‌اند: الف‌) محکمات‌; ب‌) متشابهات‌. "محکمات‌"; آیات روشنی هستند که جای هیچ‌گونه انکار و توجیه و سوء استفاده در آن نیست‌; امّا "متشابهات‌" به دلیل بالا بودن سطح مطلب یا گفتگو درباره عوالمی که از دسترس ما بیرون است‌; مانند علم غیب‌، جهان رستاخیز و صفات خداوند متعال و... چنان هستند که فهم معنای نهایی و اسرار و پی‌بردن به کنه حقیقت آنها، به سرمایة خاص علمی نیاز دارد، و خداوند متعال می‌فرماید: فقط خداوند و راسخان در علم اسرار این آیات را می‌دانند و برای مردم تشریح می‌کنند. راسخان در علم عبارتند از: پیامبر، امامان‌: که از همه اسرار این آیات آگاهند و علما و دانشمندان راستین ـ که به موازین‌، احکام‌، عقاید شرعی و به روش تأویل متشابهات آشنایی کافی دارند ـ و هر یک‌، به اندازه دانش خود از این آیات چیزی می‌فهمند و برای مردم تشریح می‌کنند و همین حقیقت است که مردم را برای درک اسرار قرآن به دنبال معلمان الهی و علمای دینی می‌کشاند; بنابراین‌، در برخورد با متشابهات‌، باید به احادیث و تفاسیر علمای راستین مراجعه کرد.( ر.ک‌: تفسیر نمونه‌، آیت‌الله مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 2، ص 442 و 443، انتشارات دارالکتب الاسلامیه ـ التمهید، آیت‌الله محمدهادی معرفت‌، ج 3، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیّه قم‌. ) درباره ملاک و تعیین متشابه از محکم نظریات گوناگونی ارایه شده است از جمله‌: 1. محکمات آیاتی هستند که دلایلی روشن و واضح دارند. امّا بازشناسی متشابهات نیاز به تأمل و تدبر دارد; 2. محکم عبارت است از هر آیه‌ای که آگاهی به آن ـ با برهان خفی یا جلی ـ ممکن باشد; به خلاف متشابه ; مثل علم به زمان قیامت‌; 3. آیات محکمات‌، تأویل واحدی دارند; در حالی که آیات متشابه وجوه متعددی از تأویل در آن‌ها محتمل است‌.( ر.ک‌: درسنامة علوم قرآنی‌، حسین جوان آراسته‌، ص 297، دفتر تبلیغات اسلامی‌. ) با توجه به تعریفی که از محکمات و متشابهات ارایه شد می‌توان گفت‌: تشابه آیات ذاتی نیست ; یعنی نمی‌توان دست روی یکی از آیات گذاشت و گفت این آیه صددرصد برای همه متشابه است‌. متشابه و استحکام آیات امری شأنی و نوعی است‌: به این معنا که برخی آیات به جهت محتوای بلند و کوتاهی لفظ و عبارت‌، زمینه تشابه در آن‌ها فراهم است و نوع افراد، با برخورد به این گونه موارد دچار تردید می‌گردند ولی برخی دیگر که واقف به امور معانی و الفاظ هستند دچار این تشابه نمی‌گردند. چنان‌که در پاسخ پرسشی از محکم و متشابه حضرت صادق‌می‌فرمایند: محکم چیزی می‌باشد که به آن عمل می‌شود و متشابه آن است که بر جاهلش مشتبه باشد."( بحارالانوار، علامه مجلسی‌;، ج 66، ص 93، مؤسسه الوفأ. ) جان کلام آن که ملاک در تشخیص تشابه‌، تردید نوع انسان‌ها در برخورد با برخی از آیات است‌.( علوم قرآنی‌، آیت الله معرفت‌، ص 276، مؤسسه التمهید. )