فضائلی که برای بعضی از سوره‌های قرآن در احادیث آمده است‌، آیا فقط با خواندن این سوره‌ها با حضور قلب‌، نصیب انسان می‌شود؟ یا باید علاوه بر

ثواب قرآن منوط به درک معانی آن نیست اگر چه خوب است سعی شود تا معنی آن را درک نماید و از ارشاد و علوم آن بهره‌مند گردد. پس اگر برای درک ثواب‌، قرآن بخوانیم خواندن متن عربی آیات نیز ثواب دارد. و در صورتی که می‌خواهیم از علوم و معارف بی‌کران قرآن استفاده کنیم‌، شایسته است به ترجمه و حتی تفسیر مختصر آن نیز توجه کنیم‌. قرآن کریم‌، مایة هدایت و رحمت است‌.(لقمان‌، 1 و 2) این کتاب شریف و کلام لطیف‌، مربّی و راهنمای انسان در رسیدن به کمال نهایی و نزدیک شدن به خداست و بشر را به‌سوی خیر و سعادت سوق می‌دهد و هدف اصلی و مهم‌ترین فایده آن‌، انسان‌سازی و تربیت بشر است و فواید و آثار دیگر، هدفی فرعی به‌حساب می‌آید.(ر.ک‌: تفسیر نمونه‌، آیة‌الله مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 8، ص 317، 318 و 256 ، دارالکتب الاسلامیة‌.) در برخی روایات آمده است که خواندن و قرائت سوره‌های قرآن‌، فواید متعددی دارد; از جمله‌: امام‌صادق‌7 فرمود: "کسی که همه روزه‌، قرائت سورة عم‌ّ یتسألون را ادامه دهد، سال تمام نمی‌شود، مگر این‌که خانه خدا را زیارت می‌کند".(مجمع‌البیان‌، ج 9 و 10، ص 637.) و نیز فرمود: "هر کس به خواندن سورة مریم‌3 مداومت کند، از دنیا نخواهد رفت‌، مگر این‌که خدا به برکت این سوره‌، او را از نظر جان و مال و فرزند بی‌نیاز می‌کند";(همان‌، ج 6، ص 772.) البته منظور این روایات‌، فقط خواندن آیات نیست‌; بلکه خواندن‌، مقدمه‌ای برای فهم قرآن است و درک آن نیز در جای خود، مقدمه‌ای برای محقق ساختن دستورهای آن در زندگی فردی و اجتماعی است و به طور قطع‌، اگر مسلمانان از مفاد سوره‌های قرآن در زندگی خود الهام بگیرند، همه پاداش‌ها و خواسته‌های مشروع دنیا و آخرت را از آن‌ِ خود خواهند کرد.(ر.ک‌: تفسیر نمونه‌، ج 1، ص 60.) در مورد فضیلت و خواص‌ّ سوره‌های قرآن‌، روایات فراوانی نقل شده است‌; لیکن نمی‌توان در مورد آن‌ها حکم کلّی صادر کرد; بلکه باید یکایک روایات را بررسی و آن‌گاه به صحّت یا عدم آن حکم کرد; به ویژه که روشن است برخی‌، به ساختن حدیث در این‌باره اقدام کرده‌اند. علاّمه امینی‌; به نقل از قرطبی می‌گوید: "به مردی از زهّاد که به وضع حدیث در فضیلت قرآن و سوره‌های آن اقدام نموده بود، گفته شد، چرا چنین کردی‌؟" در جواب گفت‌: "دیدم مردم از قرآن کناره گرفته‌اند، خواستم به این وسیله آنان را به آن ترغیب نمایم‌." به او گفته شد: "با گفته رسول خدا: "من کذب علی‌ّ متعمّدًا فلیتبوّأ مقعده من النّار" چه کردی‌؟" در جواب گفت‌: "من به زیان او دروغ نگفته‌ام‌; بلکه به نفعش حدیث ساخته‌ام‌!" همچنین‌، وقتی از ابی‌عصمة (نوح‌بن‌ابی‌مریم مروزی‌) ـ که روایات فراوانی درباره فضایل یک یک سوره‌های قرآن از عکرمه از ابن‌عبّاس نقل کرده است ـ سئوال شد: این همه احادیث را از کجا آورده‌ای‌؟ در جواب گفت‌: "هنگامی‌که دیدم مردم به فقه ]ابی‌حنیفه‌[ و مغازی ]محمدبن‌اسحاق‌[ سرگرم شده و از حفظ و قرائت قرآن اعراض کرده‌اند، این احادیث را قربة الی الله وضع کردم‌!"(الغدیر، علاّمه امینی‌، ج 5، ص 6و275، دارالکتاب العربی / علم حدیث‌، زین‌العابدین قربانی‌، ص 73، انتشارات انصاریان‌.) بیش‌تر این روایات‌، همراه با سند ذکر شده‌; لیکن ذکر سند، بر صحّت آن دلالت نمی‌کند، پس از تحقیقی که انجام گرفت‌، کتابی که سند این روایات را بررسی کرده و صحیح را از غیرصحیح جدا کرده باشد، یافت نشد. ممکن است با توجه به برخی از اخبار "اخبار من بلغ‌" بتوانیم فضایل و ثواب‌هایی که برای قرائت آیات و سوره‌ها وارد شده را ثابت کنیم‌. برخی از این روایات عبارتند از: 1. قال الصادق‌7: "من سمع شیئًا من الثواب علی شی‌ء فصنعه کان له‌، و ان لم یکن علی ما بلغه‌". 2. قال الباقر7: "من بلغه ثواب من الله علی عمل‌، فعمل ذلک العمل التماس ذلک الثواب‌، أُوتیه‌، و ان لم یکن الحدیث کما بلغه‌".(اصول کافی‌، مرحوم کلینی‌، ج 2، ص 93، دارالتعارف للمطبوعات / وسائل الشیعه‌، شیخ حرّ عاملی‌، ج 1، ص 80ـ82، مؤسسة آل‌البیت‌:.) مقصود این روایات این است که اگر کسی شنیده باشد انجام دادن فلان عمل‌، دارای فلان ثواب است‌، او هم به امید رسیدن به ثواب‌، به انجام دادن آن عمل اقدام نماید، خداوند هم تفضّلاً پاداش وعده داده شده را به او خواهد داد; اگرچه ائمه‌: چنان دستوری را هرگز نداده و چنان پاداش و ثوابی را هرگز نفرموده باشند. البته با توجه به اخبار من بلغ نمی‌توان نتیجه گرفت که همه اخباری که درباره ثواب قرائت سوره‌ها و آیات رسیده‌، صحیح هستند و از معصومین‌: صادر شده‌; بلکه می‌توان نتیجه گرفت در مستحبات و فضایل اخلاقی‌، خداوند متعال از باب تفضّل و رحمت واسعه خودش‌، این ثوابها را به بندگان عنایت می‌کند; در ضمن این اخبار برای اثبات معارف دینی و احکام شرعی قابل استدلال نیستند; زیرا برای اثبات معارف دینی و احکام شرع نیازمند دلیل‌، برهان و روایات معتبر هستیم‌. توجّه به این نکته لازم است که اصل استحباب قرائت سور مسلم است‌. بنابراین‌، با توجه به "تسامح در ادلّه سنن‌" تا جایی که از روایات فضایل و خواص‌ّ سوره‌ها و آیات قرآن‌، بوی وضع و ساختگی استشمام نشود، و علاوه بر عدم مخالفت با قرآن و سنّت‌، با عقل نیز مخالفت نداشته باشد، معتبر است‌; ولی هرگاه مضمون حدیثی با حکم عقل مخالف باشد و نتوان به گونه‌ای صحیح آن را تأویل کرد، این خود دلیل روشنی است که روایت از معصوم نیست و دست وضع و جعل در آن راه داشته است‌.(علم حدیث‌، زین‌العابدین قربانی‌، ص 76.) و در معارضه بین عقل و نقل اگر روایتی قطعی‌ّالصدور بود، توجیه می‌شود و اگر قطعی‌الصدور نبود، کنار گذاشته می‌شود.