شناخت و اهمیت "توحید"، در کدام سوره و آیه آمده است؟

نخست در مورد "اهمیت توحید"، باید بدانیم که نه تنها قرآن کریم و اسلام، بلکه تمام ادیان الهی، نسبت به موضوع شرک و توحید، حساسیت فوقالعاده داشتهاند، به طوری که غالب بحثهای این کتاب آسمانی، حول محور توحید و یگانگی خداوند است، از توحید ذاتی و صفاتی و عبادی گرفته تا توحید افعالی که آن هم به نوبه خود دارای توحید در خالقیت، توحید در ربوبیت و توحید در مالکیت و توحید در حاکمیت تشریعی و اقسام دیگری از توحید خداوند متعال است. خلاصه آنکه میتوان گفت که روح حاکم بر قرآن کریم، روح توحید و یگانگی خداوند است و بس و آیهای را به طور مشخص نمیتوان برای توحید بیان کرد بلکه آیات فراوانی در این مورد است; دلیل این حساسیت و اهتمام را میتوان در چند نکته جستجو کرد: 1. مسئله توحید، زیربنای شناخت تمامی صفات خداوند است; زیرا یگانگی او، از نامحدود بودن وجود او سرچشمه میگیرد، و این وجود است که جامع جمیع کمالات و خالی از هرگونه عیب و نقص میباشد، پس در واقع اگر او را به "توحید حقیقی" بشناسیم همه صفاتش را شناختهایم. 2. تربیت اخلاقی و پرورش صفات انسانی، در سایه توحید میسر است; چرا که ریشه اخلاق فضیله، همان اخلاص و پاکسازی دل از غیر خداست، منحصر ساختن انگیزههای عملی به انگیزه الهی است، یعنی فقط برای او گام برداشتن و در سبیل او جهاد کردن و از هر انگیزه دیگری پرهیز نمودن است. پس مسئله توحید، از عقاید گرفته تا اعمال، و از نیات گرفته تا اخلاق، همه را تحت تأثیر عمیق خود قرار میدهد.(ر.ک: پیام قرآن، آیت الله مکارم شیرازی و دیگران، ج 3، ص 150، نشر مطبوعاتی هدف / تفسیر موضوعی قرآن مجید، آیت الله جوادی آملی، ج 1، ص 123، مرکز نشر فرهنگی رجأ.) 3. توحید پایه و خمیر مایه دعوت همه پیامبران الهی است و یکی از اساسیترین تعلیمات انسانی انبیا است; تاریخ انبیا نشان میدهد که همة آنان دعوت خویش را از توحید و نفی شرک و هرگونه بتپرستی آغاز کردهاند و در واقع هیچ اصلاحی در جوامع انسانی بدون این دعوت میسر نیست; چرا که وحدت جامعه و همکاری، تعاون، ایثار و فداکاری همه اموری هستند که از ریشه توحید معبود سیراب میشوند، توحید قطره وجود یک فرد را در اقیانوس پهناور جامعه حل میکند و موحد چیزی جز یک و احد بزرگ را نمیبیند این سخن قرآن کریم است که در مورد دعوت انبیا میفرماید: "یَـَقَوْمِ اعْبُدُواْ اللَّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَـَهٍ غَیْرُه;(اعراف،59) ای قوم من! (تنها) خداوند یگانه را پرستش کنید که معبودی جز او برای شما نیست."( برای آگاهی بیشتر رجوع کنید به آیات: اعراف، 65و73و85; هود، 14و50و61و84; انبیأ، 25و87و108 / ر.ک: تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی و دیگران، ج 9، ص 129 و ج 12، ص 73 و ج 13، ص 386 و ج 27، ص 445، دارالکتب الاسلامیة / تفسیر المیزان، علامه طباطبائی;، ج 11، ص 277، اسماعیلیان. ) امّا در مورد "شناخت توحید" در قرآن: هر آیهای که متضمن معنای کلمه مبارکه "لا إله إلاّ الله" باشد، در واقع در صدد بیان معنایی از توحید است که این لفظ در سوره (صافات، 35) و سورة محمد9 آیة 19 آمده است و در آیات فراوانی میتوان اقسام توحید را که به مضمون این کلمة شریفه است، جستجو نمود.(رجوع کنید به آیات: یوسف، 110; انبیأ، 108; فصلت، 6; بقره، 163و255 / معارف قرآن، آیتالله محمدتقی مصباح یزدی، ج 1ـ3، ص 48، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;.) شاید بتوان، روشنترین آیه بر توحید پروردگار را این آیه دانست: "شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُو لاَ َّ إِلَـَهَ إِلآ هُوَ وَالْمَلَغکَةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ قَآغمَا بِالْقِسْطِ لاَ َّ إِلَـَهَ إِلآ هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ ;(آل عمران،18) خداوند، (با ایجاد نظام واحد جهان هستی،) گواهی میدهد که معبودی جز او نیست; و فرشتگان و صاحبان دانش، (هر کدام به گونهای بر این مطلب،) گواهی میدهند; در حالی که (خداوند در تمام عالم) قیام به عدالت دارد; معبودی جز او نیست که هم توانا و هم حکیم است."(مفاهیم القرآن، آیتالله جعفر سبحانی، ج 1، ص 244، انتشارات توحید.) و دسته دیگری از آیات قرآن که توحید را امری فطری بیان میدارند، نیز از بهترین آیات برای شناخت توحید است; میفرماید: "هنگامی که سوار بر کشتی شوند، خدا را با اخلاص میخوانند (و غیر او را فراموش میکنند); امّا هنگامی که خدا آنان را به خشکی رساند و نجات داد، باز مشرک میشوند!"(عنکبوت، 65)(رجوع کنید به آیاتی نظیر: روم، 33; اسرأ، 67; یونس، 12و22; نحل، 53و54.) این آیات، توحید خداوند را امری فطری دانسته، به طوری که حتی مشرکین نیز در مواقعی که قطع امید از همه جا کردهاند، فقط متوجه او شده و تنها خدا را میخوانند.(مفاهیم القرآن، همان، ج 1، ص 49 / ر.ک: تفسیر المیزان، همان، ج 11، ص 178.) بدیهی است که این نوع شناخت از توحید خداوند، بینیاز از هرگونه استدلالی است. و از میان سورههای قرآن کریم، تنها سورهای که برای شناخت توحید خداوند، مفید است، سورة "توحید" میباشد که در آیاتی کوتاه، بلندترین معارف توحیدی و یگانگی خداوند را توصیف فرموده است و به جهت اهمیت آن، این سوره را در روایات معصومین: معادل یک سوم قرآن محسوب کردهاند.(ر.ک: تفسیر نمونه، همان، ج 27، ص 430.)