شرایط دعا کردن چیست‌؟ چرا باید دعا کنیم‌، مگر خداوند بدون دعا کردن نمی‌تواند کارهایی را که به صلاح ماست درست نماید؟ چرا وقتی دعا می‌کنیم ح

دعا، نوعی عبادت‌، خضوع و بندگی در برابر خداوند متعال است و همانند عبادات دیگر، اثر تربیتی و تکاملی بر انسان می‌گذارد. انسان به وسیله دعا، شایستگی بیشتری برای درک فیض خداوند پیدا می‌کند; زیرا موهبتهای الهی‌، برحسب استعدادها و لیاقتها تقسیم می‌شود، هر قدر استعداد و شایستگی بیشتر باشد، سهم بیشتری از آن مواهب نصیب انسان می‌گردد. قرآن کریم می‌فرماید: "وَسْ ?‹َلُواْ اللَّه‌َ مِن فَضْلِه‌ِ" خود درخواست نمودن و عرض حاجت بر خداوند کردن عبادت و اطاعت فرمان الهی است‌. امام صادق‌می‌فرماید: "نزد خداوند مقاماتی است که هیچ کس بدون دعا به آن نمی‌رسد".(اصول کافی‌، ج 2، ص 437، باب 396، نشر دارالتعارف للمطبوعات‌.) و امام کاظم‌می‌فرماید: "دعا کنید; زیرا دعا و درخواست از خدای عزوجل‌، بلا را ردّ می‌کند...".(بحارالانوار، ج 90، ص 295، نشر داراحیأ التراث العربی‌.) پس نتیجه می‌گیریم که دعا نوعی کسب قابلیت برای تحصیل سهم زیادتر از فیض بی‌پایان پروردگار است‌; البته دعایی به هدف اجابت می‌رسد که شرایط لازم در آن و "دعا کننده‌" و "مطلبی که مورد تقاضا است‌" وجود داشته باشد.(جهت آگاهی بیشتر در این زمینه‌، ر.ک‌: تفسیر نمونه‌، آیة‌الله مکارم شیرازی‌، ج 1، ص 447 ـ 638 و ج 20، ص 146 ـ 156، نشر دارالکتب الاسلامیة‌.) شرایط استجابت دعا و تسریع در آن عبارتند از: 1. کوشش در پاکی قلب و روح‌; 2. توبة از گناه‌; 3. خودسازی‌; 4. حمد و ثنای خداوند; 5. درود بر پیامبر9 و ال آل‌:. امام صادق‌فرمود: "مبادا هیچ یک از شما از خدا تقاضایی کند، مگر این‌که نخست حمد و ثنای او را به جا آورد و درود بر پیامبر و آل او: بفرستد; بعد به گناه خود نزد او اعتراف (و توبه‌) کند; سپس دعا نماید."(همان‌.) 6. نخوردن مال حرام‌. پیامبر9 فرمود: "کسی که دوست دارد دعایش مستجاب گردد، باید غذا و کسب خود را پاک کند."(بحار، ج 1، ص 448 ـ 449.) 7. دعوت به حق و مبارزه با فساد 8. عمل به پیمان‌های الهی 9. توأم گشتن دعا با عمل‌. علی‌فرمود: "دعا کنندة بدون عمل مانند تیرانداز بدون "زه‌" است‌."(کلمات قصار ـ حکمت 337.) 10. یقین داشتن به این‌که خداوند با وجود شرایط استجابت دعا، اجابت می‌کند. "و إذا سألک عبادی عنّی فإنّی قریب أُجیب دعوة الدّاع إذا دعان‌; (بقره‌، 186) چون بندگان من از تو سراغ مرا می‌گیرند، بدانند که من نزدیکم و دعوت‌ِ دعا کنندگان را اجابت می‌کنم‌." 11. احساس نزدیک بودن با خداوند: "و نحن أقرب إلیه منکم ولَکن لاتبصرون‌; (واقعه‌، 85) از شما به آن کس ]که دارد جان می‌دهد[ نزدیکتریم ولیکن شما نمی‌بینید." 12. خلوص در دعا: "فادعوا اللّه مخلصین له الدّین‌; (مؤمن‌، 14) پس خدا را بخوانید در حالی که دین را برایش خالص کنید." 13. اصرار داشتن بر خواسته 14. اعتقاد به این‌که فقط خداوند خواسته‌های ما را بر می‌آورد. 15. دقت در زمان و مکان دعا; مثلاً در وقت سحر و در مساجد بیشتر سفارش شده است‌. 16. حالت درونی دعا کننده‌، باید حالت تضرع و خشوع در پیشگاه مقتدر عزیز باشد و موارد دیگر.(تفسیر نمونه‌، ج 1، ص 643 ـ 647 / اقتباس از تفسیر المیزان‌، ج 2، ص 41 به بعد، چاپ جامعه مدرسین‌.) خداوند متعال بر اساس وعده‌ای که در قرآن داده است‌، دعای دعاکننده را مورد اجابت خویش قرار می‌دهد: "ادعونی ?گستجب لکم‌" (غافر، 60) لیکن استجابت هر دعا به حسب نوع دعا و دعاکننده متفاوت است‌. امّا تأخیر دعا، ممکن است به خاطر وجود موانع و یا عدم شرایط لازم باشد. برخی از موانع استجابت دعا عبارتند از: 1. تکذیب آیات الهی‌; (فرقان‌، 77); 2. نشناختن خداوند و ادا نکردن حق او; 3. ناسپاسی در برابر نعمت‌های الهی‌; 4. در نظر داشتن عیب‌های مردم‌; 5. دوست شدن با شیطان‌; 6. طلب نکردن از خدا; 7. معصیت الهی و...(اصول کافی‌، کلینی‌;، ج 2، ص 479، دارالتعارف للمطبوعات‌.) برخی شرایط استجابت دعا یا به تأخیر نیفتادن آن عبارتند از: 1. رعایت خصوصیاتی به هنگام دعا کردن‌; از جمله‌: حمد خدا، یاد نعمت او، شکر او، درود بر پیامبر9، یادآوری گناهان‌، توبه‌.(تفسیر برهان‌، علامه سیدهاشم حسینی بحرانی‌، ج 3، ص 766، مؤسسة بعثت‌.) 2. اعمال صالح ناشی از ایمان‌; که محور اصلی پذیرش دعاست‌. (آل‌عمران‌، 190 ـ 194) 3. شناخت خدا، شستشوی قلب و دل‌، جلب رضایت او و توجه کامل به هنگام دعا. 4. مضطر بودن واقعی‌; حتی در حالت عادی‌. (نمل‌، 62) 5. دعا توأم با تضرع و مخفیانه بودن‌. (اعراف‌، 55) 6. اصرار در دعا، نام بردن چیز مورد نظر، در نظر گرفتن اوقات مخصوص‌، گریه کردن‌، هر چند کم باشد، برای همه مؤمنان دعا کردن‌.(ر.ک‌: اصول کافی‌، کلینی‌;، ترجمه سیدهاشم رسولی‌، کتاب‌الدعا، ج 4، ص 210 ـ 253، دفتر فرهنگ اهل بیت‌.) در این زمینه از مجموع آیات و روایات به چند نتیجه کلی می‌توان دست یافت‌: 1. خداوند مهربان وعده داده است‌، در صورتی که بنده‌اش چیزی از او بخواهد، اجابت نماید و قطعاً خُلف وعده نمی‌کند: "وَ مَن‌ْ أَوْفَی‌َ بِعَهْدِه‌ِ مِن‌َ اللَّه‌ِ". (توبه‌، 111) 2. خداوند به اقتضای سلطنت و قدرتی که بر قلب انسان دارد، "وَاعْلَمُوَّاْ أَن‌َّ اللَّه‌َ یَحُول‌ُ بَیْن‌َ الْمَرْءِ وَقَلْبِه‌ِ; (انفال‌، 24) و بدانید که خداوند بین شخص و دل او حایل می‌شود." قادر است هرگونه تصرفی را بدون هیچ مانعی‌، اِعمال نموده‌، دعای بنده‌اش را اجابت نماید; امّا در عین حال‌، اجابت‌، مشروط است‌. 3. هدف از دعا کردن یا صرفاً تقرب به درگاه الهی و یا برآورده شدن حوایج مادی و معنوی است‌. 4. استجابت دعا، دو حالت دارد: 1. در اسرع وقت اجابت می‌شود; 2. با تأخیر اجابت می‌شود. در این صورت نیز یا در دنیا و یا در آخرت است‌. تأخیر در دنیا، زود هنگام و یا دیر هنگام است‌. صورت اول‌: در جایی است که‌، تمام‌ِ شرایط، موجود، موانع‌، مفقود باشد. صورت دوم‌: تأخیر در دنیا، چه زود و چه دیر هنگام‌، ممکن است به خاطر چند امر باشد: 1. حکمت الهی که ما نمی‌دانیم‌: "وَءَاتَــَکُم مِّن کُل‌ِّ مَا سَأَلْتُمُوه‌ُ; (ابراهیم‌، 34) و قسمتی از آن‌چه از او خواسته بود، به شما داد."; 2. احتمال دارد سود آن‌چه بعداً اعطا می‌شود، بیشتر از آن‌چه فعلاً تقاضا شده است‌، باشد; 3. تأخیر دعا تا آخرت ممکن است به خاطر اهتمام مؤمن به دینش باشد تا در صورت اجابت در دنیا دینش تباه نگردد; 4. ممکن است به خاطر این باشد که خدا دوست دارد صدای بنده‌اش را بیشتر بشنود تا ثواب بیشتری به او بدهد; 6. تأخیر، چه در دنیا و چه در آخرت‌، ممکن است به خاطر آزمایش باشد. تذکر: موارد ذکر شده‌، همة آن‌چه در قرآن و روایات دربارة دعا آمده‌، نیست‌; بلکه مطالب دیگری نیز هست که در این پاسخ مختصر نمی‌گنجد.(ر.ک‌: المیزان‌، ترجمة استاد مصباح یزدی‌، ج 2، ص 39 ـ 57، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی‌;.)