شرایط توبة کامل چیست‌؟

امیرالمؤمنین در حکمت 417 نهج‌البلاغه می‌فرماید استغفار و توبه شش شرط دارد: 1ـ پشیمانی از گذشتة زشت‌; 2ـ تصمیم بر عدم تکرار گناه برای همیشه‌; 3ـ برگرداندن حق‌الناس به صاحبان حق‌; 4ـ قضا کردن حق‌الله و واجبات شرعی‌; 5ـ آب کردن گوشت بدن که از مال حرام روئیده شده در اثر غصه‌; 6ـ تحمّل رنج انجام دستورات الهی‌. شایان ذکر است که چهار شرط اول پایه‌های اصلی توبه را تشکیل می‌دهد و چهار شرط اخیر، توبه را به کمال و نهایت آن سوق می‌دهد; بنابراین برای قبولی توبه باید در فراهم آوردن شرایط مقدماتی آن کوشید و پس از فراهم آمدن زمینه آماده‌تر خواهد شد. در برخی روایات‌، پشیمانی از گناه و تصمیم بر عدم تکرار آن برای همیشه‌، اساسی‌ترین شرطهای توبه دانسته شده است‌.( بحارالانوار، علامه مجلسی‌;، ج 6، ص 20 / میزان الحکمة‌، باب التوبه‌. ) که با فرمایش امیرالمؤمنین‌قابل جمع می‌باشد; بدین معنا که خلاصی کامل از اثرات اخروی گناه تنها در سایة رعایت شرایط شش گانه میسور است و چنان چه کسی مثلاً از گناه ترک نماز توبه کند و نمازهای فوت شده را به جا نیاورد، اگر چه توبة او در درگاه خدا پذیرفته شود، ولی جرم ترک نمازها همچنان بر عهدة او خواهد بود، مگر آن که خدا از حق خویش بگذرد.( بحارالانوار، ج 75، ص 329. ) خلل در هر یک از ارکان و شرایط توبه می‌تواند مانعی در پذیرش آن باشد و اضافه بر آن‌، توبه زمانی اثربخش است که نفسش به شماره نیفتاده باشد.( میزان الحکمة‌، ح 2137. ) روایت شده که امام رضا7 در پاسخ به این پرسش که چرا خداوند فرعون را با آن که ایمان آورد و به یگانگی او اقرار کرد، غرق ساخت‌، فرمود: زیرا او هنگامی ایمان آورد که عذاب را مشاهده کرد و ایمان آوردن به هنگام مشاهدة عذاب پذیرفته نیست‌.( همان‌، ح 2142. ) برای مطالعه بیشتر می‌توانید به حدیث هفدهم از کتاب چهل حدیث امام خمینی‌; که بیش از ده صفحه پیرامون توبه مطلب دارد، مراجعه کنید.