شخصیت قرآنی چگونه شخصیتی است‌؟

قرآن کریم برای تربیت و پرورش انسان و تقویت بُعد روحانی و شخصیت الهی او، ابتدا انسان را به ارزش‌های وجودی و نقاط روشن و برجسته روحی او توجه می‌دهد تا این انسان خاکی‌، متوجه موقعیت و جایگاه خویش در این عالم گردیده و گوهر والای انسانی خود را با هر چیز کم ارزشی مبادله نکند، لذا در همین راستا در سوره اسرأ، آیة 70، چنین می‌خوانیم‌: "وَ لَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی‌َّ ءَادَم‌َ وَحَمَلْنَـَهُم‌ْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْنَـَهُم مِّن‌َ الطَّیِّبَـَت‌ِ وَ فَضَّلْنَـَهُم‌ْ عَلَی‌َ کَثِیرٍ مِّمَّن‌ْ خَلَقْنَا تَفْضِیلاً; و به راستی ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم و آنان را در خشکی و دریا ]بر مرکب‌ها[ برنشاندیم‌، و از چیزهای پاکیزه‌، به ایشان روزی دادیم‌، و آن‌ها را بر بسیاری‌، از آفریده‌های خود، برتری آشکار دادیم‌." از آن جا که یکی از طرق هدایت و تربیت‌، اعطأ شخصیت و ارزش به افراد است‌، خداوند در این آیه‌، به بیان شخصیت والای نوع بشر و مواهب الهی نسبت به او می‌پردازد. تا با توجه به این ارزش فوق العاده‌، به آسانی گوهر وجود خود را نیالاید و خویش را به بهای اندک نفروشد. پس خدای سبحان‌، فرزندان آدم را تکریم کرده و می‌فرماید: ""وَ لَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی‌َّ ءَادَم‌..." که برای مقام تکریم انسان‌، نصابی است که اگر حاصل شود، کرامت را به دنبال دارد، و انسان را همتای فرشتگان و سپس برتر از آنان می‌نماید و این همان انسانیت انسان است قرآن کریم از اموری به عنوان محور کرامت‌، یاد فرموده که معروف‌ترین‌، بلکه اساسی‌ترین آن‌ها تقوا است‌، که‌: "إِن‌َّ أَکْرَمَکُم‌ْ عِندَ اللَّه‌ِ أَتْقَغ‌کُم‌;(حجرات‌،13) از جمله مشخصه‌های انسان‌، این است که روح او، از خداوند و نفخة الهی نشأت گرفته‌، به همین دلیل‌، روح انسان‌، دارای شرافت و کرامت گردیده است‌: "وَ إِذْ قَال‌َ رَبُّکَ لِلْمَلَغ‌کَة‌ِ إِنِّی خَـَـلِق‌ُ بَشَرًا....فَإِذَا سَوَّیْتُه‌ُو وَ نَفَخْت‌ُ فِیه‌ِ مِن رُّوحِی فَقَعُواْ لَه‌ُو سَـَجِدِین‌َ ; بخاطر بیاور هنگامی که پروردگارت‌، به فرشتگان گفت‌: من بشر را از گِل خشکیده‌ای‌....خلق می‌کنم‌، هنگامی که کار آن را به پایان رسانیدم و در او از روح خود (یک روح شایسته و بزرگ‌) دمیدم‌";(حجر،28ـ29) و در جای دیگری‌، خداوند انسان را خلیفه و جانشین خود بر روی زمین خوانده و به بیانی دیگر مقام انسان به جایی رسیده که خلیفة اللّه بر روی زمین شده است‌،"وَ إِذْ قَال‌َ رَبُّکَ لِلْمَلَغ‌کَة‌ِ إِنِّی جَاعِل‌ٌ فِی الاْ ?َرْض‌ِ خَلِیفَة‌;(بقره‌،30) و از طرفی در آیات بسیاری آمده است‌، که خداوند، خورشید، ماه‌، ستارگان‌، کرات آسمانی و موجودات زمینی‌، زمین و دریا و... را مسخر انسان نموده است و در سوره جاثیه آیه 13 این مطلب کامل‌تر بیان شده‌، آن جا که می‌فرماید "وَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فِی السَّمَـَوَ َت‌ِ وَ مَا فِی الاْ ?َرْض‌ِ جَمِیعًا مِّنْه‌...; و آن چه را در آسمان‌ها و آن چه را در زمین است به سود شما رام کرد، همه از اوست‌." به این ترتیب خداوند، مقام سروری همة موجودات عالم را، به بشر عنایت فرموده و همه موجودات را برای او و در خدمت او قرار داده است‌. و لذا توجه و آگاهی به این بُعد از ابعاد وجودی انسان‌، اثر عمیقی در تربیت و پرورش روح و انجام شخصیت والای او دارد. از طرف دیگر، قرآن کریم‌، شخصیت رشد یافته و پرورش یافته یک انسان الهی را، در برخورداری او، از آموزه‌ها و تعالیم و دستورات قرآنی می‌داند و به بیان این بُعد از شخصیت انسان می‌پردازد، و به بیان دیگر منظور قرآن از فرمان دادن به عبادات و نهی از محرمات‌، رساندن انسان به مقام والای انسانی و تربیت و تکامل او در این مسیر است‌، تا انسان را از ذلت بندگی نفس و ابلیس رها کرده و به عزت بندگی خداوند مفتخر نماید، در سوره بقره‌، آیه 21، می‌خوانیم‌: "یَـََّأَیُّهَا النَّاس‌ُ اعْبُدُواْ رَبَّکُم‌ُ الَّذِی خَلَقَکُم‌ْ وَ الَّذِین‌َ مِن قَبْلِکُم‌ْ لَعَلَّکُم‌ْ تَتَّقُون‌" یا در آیه 183 همین سوره آمده "یَـََّأَیُّهَا الَّذِین‌َ ءَامَنُواْ کُتِب‌َ عَلَیْکُم‌ُ الصِّیَام‌ُ...لَعَلَّکُم‌ْ تَتَّقُون‌" یعنی منظور خداوند از عبادت ]در هر قالب و صورتی که باشد[ همان لعلکم تتقون است‌، یعنی خدا می‌خواهد ما در پرتو عبادت به تکامل برسیم و به مقام تقوا که همان مقام انسانیت است دست یابیم‌. پس شخصیت‌ِ قرآنی‌، آن شخصیتی است که در پرتو تعالیم و دستورات قرآن کریم‌، شکل گرفته‌، و تکامل یافته‌، چنین شخصیتی خود را کاملاً مطیع خداوند دانسته و برای خویش هیچ امتیازی قائل نیست و هر چه دارد و هر چه هست را همه و همه از او می‌داند و فقط در مقابل او سر خضوع فرود می‌آورد، چنین انسانی که این گونه تربیت شده‌، همه وجود خود را وقف خداوند و بندگان خدا و توجه نمودن به آلام و دردهای دیگران می‌کند، در راه خدا جهاد می‌کند، در راه خدا انفاق می‌کند، در راه خدا امر به معروف و نهی از منکر می‌کند و در یک کلمه همة حرکت و سکون او برای خدا می‌باشد.