سه ماشین در یک زمان از اردبیل به تهران حرکت می‌کنند، با توجه به این که آینده هر سه ماشین نزد خداوند معلوم است که کدام تصادف می‌کند و کدام یک ب

از نظر جهان‌بینی الهی‌، عوامل موثر در تغییر سرنوشت‌، تنها عوامل مادی نیست‌، بلکه افزون بر آن‌، عوامل دیگری که عوامل معنوی نامیده می‌شوند همدوش عوامل مادی در تغییر سرنوشت‌، اجل‌، روزی‌، سعادت و سلامت مؤثرند. از نظر جهان‌بینی الهی‌، جهان یک واحد زنده و با شعور است‌. اعمال و افعال بشر حساب و کتاب دارد; خوب و بد در مقیاس جهان بی تفاوت نبوده و انسان در طول زندگی نتایج کارهای خوب و بد خود را خواهد دید: "فَمَن یَعْمَل‌ْ مِثْقَال‌َ ذَرَّة‌ٍ خَیْرًا یَرَه # وَ مَن یَعْمَل‌ْ مِثْقَال‌َ ذَرَّة‌ٍ شَرًّا یَرَه‌ُو ;(زلزله‌،7ـ8) چنین واکنشی در حدیثی از حضرت صادق‌به خوبی بیان شده است‌: "عدد کسانی که به واسطه گناهان می‌میرند از کسانی که به واسطة سرآمدن عمر می‌میرند بیشتر است و عدد کسانی که به سبب نیکوکاری زندگی دراز می‌کنند از کسانی که با عمر اصلی خود زندگی می‌کنند افزون است‌."(مستدرک الوسایل‌، محدث نوری‌، ج 11، ص 327، مؤسسه آل البیت‌. ) مقصود حدیث این است که گناهان اجل را تغییر می‌دهند و احسان‌ها و نیکوکاری‌ها عمر را زیاد می‌کنند. یعنی با این که اجل و عمر به حکم قضا و قدر الهی تعیین شده‌اند، این امور عامل تغییر و تبدیل قضا و قدر می‌باشند. "وَ مَا یُعَمَّرُ مِن مُّعَمَّرٍ وَلاَ یُنقَص‌ُ مِن‌ْ عُمُرِه‌ِی‌َّ إِلآ فِی کِتَـَب‌ٍ إِن‌َّ ذَ َلِکَ عَلَی اللَّه‌ِ یَسِیرٌ ;(فاطر،11) و هیچ انسانی عمری طولانی نمی‌کند و هیچ کسی از عمرش کاسته نمی‌شود مگراین که در کتاب (علم خداوند) ثبت است‌. این‌ها همه برای خداوند آسان است‌.( ر.ک‌: تفسیر نمونه‌، آیت اللّه مکارم شیرازی‌، ج 18، ص 207، دارالکتب الاسلامیة / مجموعه آثار، شهید مطهری‌، ج 1، ص 405، انتشارات صدرا. ) روشن است که تأثیر امور معنوی از قدرت و اختیار انسان خارج است و هر کسی تنها، قدرت و اختیار انجام این امور را دارد به این معنا که هر کسی می‌تواند دعا کند و قضا و قدر را برگرداند اما تأثیر این دعا از قدرت او خارج است‌. مثالی که شما پرسش‌گر گرامی زدید نیز، از همین قبیل است‌. تأثیر عوامل معنوی یاد شده که همان کشش درونی برای سوار شدن به اتوبوس خاصی باشد از قدرت مسافر خارج است‌. با این وجود نمی‌توان حکم کرد امور معنوی به کلی در تحت اختیار مسافر و ما نیست‌. عوامل معنوی مانند امور مادی گاه در اختیار انسان است و گاهی او هیچ اختیار درباره آن‌ها ندارد. برای نمونه‌، می‌دانیم که به طور کلی گناه و اطاعت‌، توبه و پرده‌دری‌، عدل و ظلم‌، نیکوکاری و بدکاری‌، دعا و نفرین و مانند این‌ها از اموری می‌باشند که در سرنوشت بشر از نظر عمر و سلامت و روزی مؤثر می‌باشند. روشن است که انجام این امور به اختیار ما است و ما مسئول هستیم و می‌توانیم با انجام امور معنوی خوب یا بد یاد شده‌، در سرنوشت خود تأثیر بگذاریم‌. در مقابل برخی امور دیگر مانند دعای پدر و مادر یا یکی از دوستان یا صدقه دادن آنان از طرف ما، که هیچ اراده‌ای نسبت به آن‌ها نداریم از اختیار ما خارج است و بالطبع هیچ تکلیف و مسئولیتی متوجه ما نیست‌.