راه اجرای عدالت اجتماعی در جامعه‌، از نظر قرآن چیست و چرا در کشور ما این امر هنوز به خوبی اجرا نمی‌شود؟

می‌دانیم عدل به معنای واقعی کلمه‌، آن است که هر چیزی در جای خود قرار بگیرد; بنابراین‌، هرگونه انحراف‌، افراط، تفریط، تجاوز از حد، تجاوز به حقوق دیگران‌، بر خلاف اصل عدل است‌. یک انسان سالم‌، کسی است که تمام دستگاه‌های بدن او، هر یک کار خودش را بی‌کم و زیاد انجام دهد. جامعه انسانی نیز همانند بدن یک انسان است‌، که بدون رعایت اصل عدالت بیمار خواهد بود: "إِن‌َّ اللَّه‌َ یَأْمُرُ بِالْعَدْل‌ِ وَ الاْ ?ًِحْسَـَن‌;(نحل‌،90) خداوند، فرمان به عدل و احسان می‌دهد."; از این‌رو، در اسلام‌، عدالت اجتماعی‌، (عبارت است از مساوات بزرگ انسانی که تعادل همة ارزش‌ها، از جمله ارزش اقتصادی را در نظر دارد; پس در اسلام‌، نه تنها عدالت‌، یک دستور صریح است‌، بلکه روش و سلوک خاصی را به عنوان قصد یا راه میانه و حد وسط، معین نموده است که در همة موارد، خطوط روشن عدالت را مشخص می‌نماید; برای نمونه‌، قرآن می‌فرماید: "خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحبانش بدهید و هنگامی که میان مردم داوری می‌کنید، به عدالت داوری کنید." (نسأ، 58); "عدالت کنید که به پرهیزکاری نزدیک‌تر است‌." (مائده‌، 8); "به هنگام اظهار نظر، هر چند در مورد نزدیکان باشد، به عدالت سخن گویید." (انعام‌، 152); "خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان می‌دهد، و از فحشا و منکر و ستم نهی می‌کند، خداوند به شما اندرز می‌دهد، شاید متذکر شوید." (نحل‌، 90) از آیات فوق استفاده می‌شود که اسلام برای رسیدن به عدالت اجتماعی‌، راه کارهای آن را هم مشخص نموده‌، و به این مطلب اشاره دارد که عدالت اجتماعی‌، با معنویت (پرهیزگاری و تذکر) هم مرتبط است‌. از سوی دیگر، اسلام‌، افزون بر تأکید بر دادگری و دادخواهی‌، راه‌های اجرای عدالت و استقامت در دادگری را در نمودهای اخلاقی و تربیتی خود نشان داده است‌، به گونه‌ای که در موارد متعدد، از حرص و آز نهی نموده‌، و پی آمدهای بد و خطرات ناشی از آن را به صراحت توضیح داده است‌. قرآن در این باره می‌فرماید: "و کسانی که به آن چه خدا از فضل خود به آنان عطا کرده‌، بخل می‌ورزند، هرگز تصور نکنند که آن ]بخل‌[ برای آنان خوب است‌، بلکه برایشان بد است‌." (آل عمران‌، 180) و همین‌طور، قرآن از اسراف و تبذیر نهی کرده‌، و به مفاسد آن‌ها اشاره فرموده است‌، مانند: "اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست ندارد." (انعام‌، 141); "چرا که تبذیر کنندگان برادران شیطانند" (اسرأ، 27); "هرگز دستت را بر گردنت زنجیر مکن‌، و بسیار ]هم‌[ گشاده‌دستی منما تا ملامت شده و حسرت زده بر جای مانی‌." (اسرأ، 29) خداوند در برخورد با حوادث و مصائب‌، به صبر و تحمل مشکلات امر فرموده است و افراد شکیبا را بر صبرشان ستوده‌، و به آن‌ها نوید پاداش عظیم داده است‌. (زمر، 10) با این حال‌، دست مظلوم را در مقابل ظالم‌، نبسته و به او اجازه داده است به اندازه‌ای که مورد تجاوز قرار گرفته‌، آن را جبران نماید تا ریشة فساد را براندازد، و بنیاد عدالت اجتماعی بر قرار گردد. (بقره‌، 194; اسرأ، 33) از این آیات نیز بر می‌آید که راه اجرای عدالت اجتماعی‌، در مسائل کیفری‌، مراعات امور اخلاقی و ارزشی‌، در موضوعات اقتصادی‌، دوری از اسراف و رسیدگی به فقرا، و در مقوله‌های دفاعی‌، استفاده از قدرت و استقامت در آن است‌. این در حالی است که در آیات بسیاری‌، مردم را به طلب علم فرا خوانده‌، و در عین حال‌، برای آن‌ها لذت‌های زندگی دنیا را حلال قرار داده‌(اعراف‌، 32) و راه‌های دنیایی را هم در رابطه با مردم به روی آن‌ها گشوده است‌، مانند: خرید و فروش‌، وفاداری به پیمان و ازدواج و رفتار شایسته با همسر و پدر و مادر. این آیات عبارت است از: بقره‌، 275; مائده‌، 1; نور، 32 و نسأ، 19و36; هم‌چنین در آیه‌ای دیگر می‌فرماید: "و هرگز در زمین در جست‌وجوی فساد مباش که خدا مفسدان را دوست ندارد." (قصص‌، 77) این آیات‌، روشن‌کنندة این امر است که اوامر قرآن‌، تنها به امور آخرت محدود نمی‌شود; به همین دلیل‌، می‌توان گفت قرآن یک کتاب عدالت اجتماعی است‌، که متکفل صلاح دنیا و آخرت است‌، زیرا "قسط" که اساس عدالت اجتماعی‌، و صریح در آن است و فلسفة بعثت انبیا را نیز تشکیل می‌دهد، در قرآن کریم مورد اشاره قرار گرفته است‌: "لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَـَت‌ِ وَ أَنزَلْنَا مَعَهُم‌ُ الْکِتَـَب‌َ وَ الْمِیزَان‌َ لِیَقُوم‌َ النَّاس‌ُ بِالْقِسْط;(حدید،25) ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم‌، و با آن‌ها کتاب ]آسمانی‌[ و میزان ]شناسایی حق از باطل و قوانین عادله‌[ نازل کردیم تا مردم‌، قیام به عدالت کنند."; بنابراین‌، اسلام در تحقق عدالت اجتماعی با دو اصل بزرگ‌: 1. وحدت همة جانبه متناسب و متعادل‌; 2. تکامل و تضامن عمومی بین افراد و اجتماعات‌، پیش می‌رود. و علت عدم تحقق این امر در جامعة ما به صورت واقعی‌، کمبود معنویت و تقوا، رعایت نکرده امور اخلاقی و اعتنا نکردن به امر به معروف و نهی از منکر است‌.(برای اطلاع بیشتر ر.ک‌: عدالت اجتماعی در اسلام‌، سیدجمال‌الدین موسوی‌، ص ؟، نشر مؤسسة فرهنگی دانش و اندیشة معاصر / عدالت اجتماعی در اسلام‌، سید قطب‌، ص ؟، نشر شروق‌.)