ذکر "أشهد أن‌ّ علیّاً ولی‌ّ الله" قبل از امامت حضرت علی‌بوده یا بعداً به اذان اضافه شد و به چه دلیل به اذان اضافه شده است‌؟

همانگونه که اشاره کردید، به اعتقاد شیعه ذکر "أشهد أن‌ّ علیّاً ولی‌ّ الله" جزئی از اذان نیست‌; لکن به دلایلی که اشاره خواهیم کرد، شیعه افزودن آن را به اذان نه تنها بدعت و مخالف کتاب و سنت نمی‌داند، بلکه بر افزودن آن نیز اصرار دارد.(ر.ک‌: بحارالانوار، ج 81، ص 111، چاپ سوم‌، مصححه‌، داراحیأالتراث العربی‌، بیروت‌.) اگر به تاریخ مراجعه کنیم‌، درمی‌یابیم که به طور کلی‌، سه دیدگاه متفاوت در برخورد با امیرمؤمنان علی‌وجود داشته است‌: 1. عده‌ای از روی حسادت‌، آن حضرت را دشمن داشته و ایشان را مدتها، حتی بر روی منابر لعن می‌کردند.(ر.ک‌: معالم المدرستین‌، علامه عسکری‌، ج 1، ص 370، مؤسسة البعثة‌.) 2. گروهی در دوستی و اظهار محبت نسبت به آن حضرت آنقدر افراط و غلوّ کردند که العیاذ باللّه او را خدا می‌دانستند و می‌گفتند: مقام او از پیامبر6 هم بالاتر است‌.(فصل فی الملل و الاهوأ و النحل‌، ابن‌حزم اندلسی‌، حاشیه شهرستانی‌، ج 1، ص 204، نشر مکتبة المثنی بغداد.) 3. دسته سوم حد اعتدال را پیش گرفته و با وجود بیان و اثبات کرامات زیادی برای آن حضرت‌، معتقدند ایشان نه خدا بوده و نه پیامبر خدا; بلکه تنها ولی‌ّ خدا و امام و پیشوای معصوم شیعیان است‌; بر این اساس‌، شیخ صدوق‌; می‌فرماید: اصرار ما بر افزودن "اشهد ان‌ّ علیّا ولی‌ّ اللّه‌" به این جهت است که موضع‌گیری ما به عنوان شعار شیعة واقعی‌، در برابر کسانی‌که ادعای دوستی نسبت به آن حضرت را دارند، کاملاً روشن شود و بدانند که ما علی را فقط ولی خدا می‌دانیم‌. یکی از مهمترین وجوه بیان این "ذکر" همین نکته است‌.(بحارالانوار، همان‌.) وجه دیگر این است که شیعه افزودن این ذکر را به قصد رجا و امید به مطلوبیت این کار، انجام می‌دهد، و این مشکلی در اذان نمازگزار ایجاد نمی‌کند; چرا که مثل صلوات بر پیامبر است‌.(ر.ک‌: جواهرالکلام‌، نجفی‌، ج 9، کتاب الصلوة فی فصول الاذان‌، ص 89 و 90، داراحیأ التراث العربی‌، بیروت‌.) یعنی همانگونه که وقتی در اذان یا در نماز یا هر جای دیگر، نام پیامبر اکرم را می‌شنویم‌، صلوات می‌فرستیم و آن‌را جزئی از اذان و نماز نمی‌دانیم و این کار به نحو عمومی مستحب است‌، افزودن ذکر "اشهد ان‌ّ علیّا ولی‌ّ الله" نیز چنین است‌.(جواهر، همان‌.) علامه سیدبحرالعلوم در همین باب می‌فرماید: و اکمل الشهادتین باللتی‌قد اکمل الدین بها فی الملة‌فانها مثل الصلوة خارجة‌عن الخصوص بالعموم و الجهة‌یعنی شهادتین را با جمله‌ای کامل کن که دین با آن کامل می‌شود. (مسألة ولایت‌) این "ذکر" مثل "صلوات‌" است که به نحو عمومی در هرجا مستحب است‌.(بحارالانوار، همان‌، ص 112.) از دیگر مستندات شیعه برای افزودن این "ذکر" این است که شهادت به ولی خدا بودن امیرمؤمنان از شعایر شیعه است که در آیات و روایات متعددی به اثبات رسیده و همانگونه که اشاره کردید، آیه 55 مائده بر این امر دلالت دارد; همینطور روایتی که از امام صادق‌نقل شده که فرمودند: هرگاه یکی از شما: "لا اله الاّ الله محمد رسول الله" گفت‌، به دنبال آن "علی امیرالمؤمنین‌" یا "ولی‌ّ الله" را بیفزاید.(ر.ک‌: الاحتجاج‌، علامه طبرسی‌، ج 1، ص 231، منشورات دارالنعمان للطباعة و النشر نجف اشرف‌.) بنابراین افزودن شهادت سوم (اشهد ان‌ّ علیّا ولی‌ّ الله) در اذان بدعت نخواهد بود; بلکه به نحو عام مستند به آیات و روایات است‌.