دیدگاه قرآن دربارة گنبد و گل‌دسته‌های مساجد و مکان‌های زیارتی چیست‌؟

هر چند در این‌باره‌، آیة صریحی در قرآن کریم وجود ندارد، امّا نکاتی در رابطة با این معماری اصیل و مهم‌ّ اسلامی قابل توجه است‌: 1. در تمدن یونان‌، همیشه معابد، در بلندترین قسمت شهر ساخته می‌شد. ارسطو، اندیشمند یونانی در این باره گفته است‌: "باید محل ساختمان معبد، نقطه‌ای باشد که از همه طرف دیده شود، و حقاً مقام فضیلت را بالا ببرد و بر اطرافش تسلّط داشته باشد." زیرا هر اندازه‌، معبد بیش‌تر در جلوی انسان باشد، به همان اندازه بیش‌تر به یاد معبود می‌افتد. 2. با نقشی که مسجد، با مجموع معماری خود، از جمله مناره و گنبد در یاد کرد معبود دارد; غفلت و نسیان را که از جمله آفت‌های دامن‌گیر انسان است‌، از او می‌زداید. مسجدها، نقش بسیاری در زنده نگه داشتن دین و دعوت مردم به سوی پروردگار دارند. منظرة مناره‌ها و گنبدها با تمایز خود، چه از لحاظ شکل ظاهری و چه ارتفاع و نیز به سبب نقوش و رنگ‌ها، تجلّی خاصی دارند. که پیام آن‌، دعوت و فراخوانی است‌. دلیل این که ساخت بناهایی بلندتر از مساجد، در شرع منع شده‌، پرهیز از کاهش شدّت این دعوت است‌، هر چند، متأسفانه در شهرهای بسیاری از کشورهای اسلامی‌، مسجد به وسیلة ساختمان‌های تجاری و مسکونی بلند محاصره شده‌اند; از این‌رو، مساجد باید به گونه‌ای ساخته شوند که از فواصل دور، مردم را به سوی خود فرا خوانند. گنبدها و مناره‌ها، از این جهت‌، نقشی به سزا دارند. 3. گنبدها نیز از جمله متنوع‌ترین سازه‌های معماری اسلامی به شمار می‌روند. گنبد، با بلندی خود، کناره‌ای از شکل آسمان است‌. معماران مسلمان با به کارگیری هر نوع نورگیر، نور را وارد فضای داخلی آن می‌کنند. در ضمن ارتفاع زیادی برای گنبد در نظر گرفته می‌شود تا افزون بر این که فضای تنفّسی مناسبی برای جمعیت داخل گنبد خانه فراهم گردد، ایستایی گنبد نیز تضمین شود; همچنین‌، گنبد به عنوان عایق حرارتی عمل می‌کند. تنظیم اوضاع محیطی‌، با انتخاب سازة گنبد، بهتر انجام می‌گیرد; هم‌چنین انعکاس صدا در زیر گنبد به صورت رسا و متناسب صورت می‌گیرد. 4. مناره‌، گنبد و سر درهای قوسی‌ِ رفیع مساجد و اماکن مقدّس‌ِ مذهبی‌، برای مردم مسلمان تعریف شده‌اند; از این رو، در زمان‌های گذشته‌، هر زمان کاروان وارد شهر می‌شد، به سوی مساجد رهنمون می‌گشت‌، زیرا با شکل و ارتفاع بنا آشنا بود، هر چند، همان گونه که گذشت این امر، متأسفانه امروزه در کشورهای اسلامی‌، چنان مهجور مانده است که از دور مشاهده نمی‌شود.(نشریة مسجد، شمارة 63، ص 42 به بعد.) 5. با توجه به این که هر فرهنگ و مکتبی‌، هنر، معماری و رسوم خاص خود را دارد، گنبد و گل‌دستة مساجد و سایر اماکن مقدّس مذهبی نیز، نماد فرهنگ اسلامی بوده‌، به این شکل خاص‌، طراحی شده است‌. 6. از جنبه‌های معماری و فنّی نیز برخی بر این باورند که چون سقف گنبدی شکل‌، سنگینی خود را به اطراف منتقل می‌کند; به ناچار، مأذنه‌ها را در اطراف گنبد، بدان شکل طرّاحی کرده‌اند تا موجب استحکام و مقاومت هر چه بیش‌تر گنبد شود. بعدها هم به تدریج‌، تزییناتی را بر آن افزوده و نیز به عنوان مأذنه از آن استفاده گردید.