در مورد گواهانی که در روز حساب‌، بر اعمال انسان شهادت می‌دهند، توضیح دهید؟

این شاهدان طبق آیات قرآن عبارتند از: 1. خدا: "أَلَم‌ْ یَعْلَم بِأَن‌َّ اللَّه‌َ یَرَی‌َ;(علق‌،14); 2. پیامبر و امامان‌: "وَ قُل‌ِ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّه‌ُ عَمَلَکُم‌ْ وَ رَسُولُه‌ُ وَ الْمُؤْمِنُون‌َ;(توبه‌،105) رقیب و عتید: دو فرشته‌ای که مأمور نوشتن اعمال نیک و بد ما هستند: "مَّا یَلْفِظُ مِن قَوْل‌ٍ إِلآ لَدَیْه‌ِ رَقِیب‌ٌ عَتِیدٌ;(ق‌،18) اعضأ و جوارح انسان‌: "یَوْم‌َ تَشْهَدُ عَلَیْهِم‌ْ أَلْسِنَتُهُم‌ْ وَ أَیْدِیهِم‌ْ وَ أَرْجُلُهُم بِمَا کَانُوا یَعْمَلُون‌َ;(نور،24) بدون شک گواهی خداوند متعال‌، به تنهایی برای همه چیز و همه کس کافی است و نیازی به شهود دیگر نیست‌; زیرا او به همه چیز آگاه است‌. ولی وجود گواهان متعدد از جهات دیگری حائز اهمیت است‌: 1. طولی بودن گواهان‌: علوّ ذات خداوند متعال‌، و قدوسیّت او اقتضا دارد که موجودات رتبه به رتبه و پشت سر یکدیگر نسبت به او قرار داشته باشند، بنابراین برتر و بالاتر در رأس همة آن‌ها، قبل از هر کس خداوند که عالم الغیب و شهادت است‌، ناظر بر همة اعمال و نیّات ماست و دیگران به اذن او گواهی بر اعمال می‌دهند. 2. جنبة کیفر داشتن برخی از گواهان‌; مثلاً اعضای بدن هر انسانی‌، آثار اعمالی را که در تمام طول عمر انجام داده‌، گواهی بر ضد او می‌دهند و بدین وسیله آن عضو وسیله کیفر و عذاب او می‌شود.(ر.ک‌: تفسیر نمونه‌، همان‌، ج 3، ص 391 ـ 394; ج 19، ص 546; ج 20، ص 256 ـ 258; ج 22، ص 40، دارالکتب الاسلامیة‌.) 3. وجود گواهان متعدد جنبة قراردادی و مأموریت اداری ندارند; تا سؤال شود چرا این همه گواه برای یک عمل قرار داده شده است‌; بلکه این‌ها، یک سلسله واقعیت‌های عینی و خارجی است که در آخرت ظهور پیدا می‌کند; توضیح این که اعمال ما هر چه باشد در اعضأ پیکر ما اثر می‌گذارد، و پوست تن ما همچون نواری است که آثار یک عمر عمل ما را در خود ضبط می‌کند، همچنین محیط ما و زمینی که بر آن هستیم‌، و زمانی که در آن زندگی می‌کنیم همه آثار ما را در خود حفظ می‌کنند. حضور فرشتگان یا شهود ارواح پاک انبیا و اوصیا نیز یک واقعیت است که از قدرت و عظمت روحی آن‌ها سرچشمه می‌گیرد، حضور خداوند متعال نیز در همه جا و در هر زمان و مکان واقعیتی غیر قابل انکار است‌; بنابراین تعدد گواهان یک واقعیتی است که در دنیا وجود دارد و روز قیامت نیز ظهور پیدا می‌کند، قرآن مجید نیز این واقعیت را به ما گوشزد می‌کند، تا با خود بیندیشیم و از انجام عمل زشت در برابر این همه شاهد و گواه شرم نماییم‌; و این خود یک نوع اثر تربیتی در انسان دارد.(ر.ک‌: پیام قرآن‌، آیة الله مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 6، ص 169 ـ 170، مدرسة الامام علی ابن ابی طالب‌.)