در زمان حیات پیامبر گرامی اسلام‌تعداد مسلمانان با تعداد مشرکان به گونه‌ای بوده که پیامبر9 بتواند با یاری یارانش مشرکان را به دین اسلام دعوت

پیامبر گرامی اسلام‌ابتدا اطرافیان خویش را به اسلام دعوت کرد و سپس پس از گذشت سه سال‌، به تبلیغ علنی مأمور شد "فَاصدَع بِما تُؤمَرُ" (حجر، 94). تبلیغ علنی ایشان نیز با محوریت خودشان و با هم کاری و هم یاری برخی از شمار اندک مسلمانان انجام گرفت‌. یکی از عوامل مهمی که در رواج دین نو پای اسلام دخالت فراوانی داشت‌، اخلاق پیامبر گرامی اسلام‌و عامل دیگر سخنان منطقی و بر حق او بود که در قالب وحی و معجزه برای مخاطبان بیان می‌شد. معجزه در تاریخ انبیأ یکی از ابزارهای مهم تبلیغی به شمار می‌رفته که پیامبران با کمک آن مخاطبان خویش را از بر حق بودن خود آگاه و به آیین خود دعوت می‌کردند. قرآن نیز به عنوان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین معجزة الهی به یاری پیامبر گرامی اسلام‌آمد و ضمن استوار ساختن او در راه تبلیغ (فرقان‌، 32)، مخاطبان را بر الهی و صادق بودن خویش آگاه ساخت‌. پیامبر اسلام‌به هر مناسبتی که آیاتی از قرآن نازل می‌شد و یا بدون هیچ مناسبت خاص‌، آیاتی را که به توحید و اخلاق حسنه دعوت می‌کرد، بر مردم می‌خواند و آنان را مجذوب آیین اسلام می‌ساخت‌. گاه نیز آیات قرآن در پاسخ برخی پرسش‌های مردم (یهودیان یا مسلمانان و یا غیر آنان‌) نازل می‌شد; مانند آیات مربوط به روح که می‌فرماید: "ویَس ?‹َلونَکَ عَن‌ِ الرُّوح‌ِ قُل‌ِ الرُّوح‌ُ مِن اَمرِ رَبّی‌...; (اسرأ، 85) از تو دربارة "روح‌" سؤال می‌کنند، بگو: روح از فرمان پروردگار من است و جز اندکی از دانش به شما داده نشده است‌." و نیز "یَس ?‹َلونَکَ عَن‌ِ الخَمرِ والمَیسِرِ قُل فیهِما اِثم‌ٌ کَبیرٌ..." (بقره‌، 219) و یا: "یَس ?‹َلونَکَ عَن‌ِ الاَنفال‌ِ..." (انفال‌، 1) و نیز بنگرید: بقره‌، 189 و 215 و 217 و 219 و 220 و 222 و مائده‌، 4 و اعراف‌، 187 و کهف‌، 83 و... . گاهی در پاسخ به پرسش‌های پرسشگران یک مجموعه آیات و یا یک سورة نازل می‌شد; برای مثال سورة کهف در پاسخ به سه پرسش قریشیان که از یهود آموخته بودند، نازل شده است‌.(ر.ک‌: تفسیر نمونه‌، آیت اللّه مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 12، ص 352 ـ 354، دارالکتب الاسلامیة‌.) افزون بر این‌، گاه خدای متعال با فرستادن وحی پرده از توطئه شومی برمی‌داشت و یا منافقی را رسوا می‌کرد و به مسلمانان هشدار می‌داد و یا با وعده دادن و امید بخشیدن‌، آن‌ها را در مسیر ترقی ثابت قدم می‌ساخت‌. نمونه این گونه آیات بسیار است‌; برای مثال آیة 6 سوره حجرات دربارة ولیدبن عقبه است که گزارش نادرست و مغرضانة وی نزدیک بود آتشی به پا کند: "ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر شخص فاسقی خبری برای شما بیاورد، دربارة آن تحقیق کنید، مبادا به گروهی از روی نادانی آسیب برسانید و از کردة خویش پشیمان شوید." خدای متعال در آیة 64 سورة توبه‌، به صراحت منافقان را تهدید می‌کند که اگر صلاح بداند، آن‌ها را رسوا می‌کند: "منافقان از آن روزی بترسند که خدا سوره‌ای بفرستد و آنچه درون ]ناپاک آن‌هاست‌[ آشکار کند."