دروغ گفتن در مواقع اجبار چه حکمی دارد؟

"دروغ‌" هر سخن خلاف حقیت است معادل عربی "دروغ‌" "کذب‌" می‌باشد پس هر سخنی که خلاف حقیقت باشد و هر مطلبی که با واقعیت مطابقت نداشته باشد دروغ اطلاق می‌شود. "دروغ‌" در شریعت اسلام‌، زشت‌ترین و قبیح‌ترین گناه و پلیدترین عیب به شمار آمده است‌، چنان که خداوند متعال می‌فرماید: "إِنَّمَا یَفْتَرِی الْکَذِب‌َ الَّذِین‌َ لاَ یُؤْمِنُون‌َ بِ ?‹َایَـَت‌ِ اللَّه‌ِ وَأُوْلَـََّئِکَ هُم‌ُ الْکَـَذِبُون‌َ ; (نحل‌، 105) تنها کسانی دروغ می‌گویند که ایمان به آیات خدا ندارند و دروغگویان واقعی آن‌ها هستند. در آیة مذکور دروغگویان در حد کافران و منکران قرار گرفته‌اند. "دروغ‌" چه به صورت جدی و یا شوخی‌، مذموم و مورد نهی قرار گرفته است‌. مثلاً اگر کسی بگوید شهر قم در شرق ایران قرار دارد و با علم به این که او می‌داند سخنش با واقعیت سازگاری ندارد; ولی به قصد مزاح یا اهداف دیگری چنین بگوید این دروغ است‌، ولی اگر قصد دروغ گفتن را ندارد و مطلبی را گفت و با واقعیت تطبیق نکرد، این دروغ محسوب نمی‌شود چو قصدش دروغ نبوده و نمی‌خواسته سخنی که با واقعیت مطابق ندارد بر زبان جاری کند. هر چند بهتر است انسان آن‌چه را یقین ندارد اظهار نکند. در روایات اسلامی "دروغ‌" سرچشمه و کلید تمام گناهان شمرده شده ایت‌. حضرت امام حسن عسگری‌می‌فرماید: "تمام پلیدی‌ها در اطاقی قرار داده شده و کلید آن دروغ است‌"( ر.ک‌: بحارالانوار، علامه مجلسی (رحمه اله‌) ج 69، ص 263، مؤسسة الوفأ، بیروت‌. ) در برخی دیگر از روایات‌، دروغ سرچشمة نفاق و نابود کننده سرمایه اطمینان معرفی شده است‌(ر.ک‌: وسائل الشیعه شیخ حر عاملی‌، ج 12، ص 29، مؤسسه آل البیت‌، قم‌. ) دروغ گاهی در قالب سوگند در می‌آید و شخص سوگند دروع یاد می‌کند.(توبه‌،74) و زمانی در سیمای یک تهمت و نسبت ناحقی به شخص پاکی چهره می‌نماید. (یوسف‌، 25) دروغ گاهی با زبان است و زمانی با عمل است مثل آن جا که برادران یوسف به دروغ پیراهن برادرشان را به خون آغشته کردند و به پدرشان دادند. (یوسف‌، 18) البته در برخی موارد گفتن سخن که واقعیت ندارد، استثنأ شده و آن در موارد خاصی نیز باید "توریه‌" کرد.( ر.ک‌: الکافی‌، همان‌، ج 2، ص 217 ـ 223 ) اگر کسی دروغی گفت باید به درگاه خداوند متعال توبه کند و هرگونه مفاسد احتمالی که ممکن است به وسیلة دروغ او به وجود آمده باشد، باید در راه اصلاح آن‌ها تلاش کند و به اشتباه خود در ترد کسانی که به آن‌ها دروغ گفته است اعتراف کند و حقیقت را برای آن‌ها بگوید. دروغ گفتن در چند مورد جایز و در بعضی موارد واجب است و نه تنها گناه نیست که ثواب نیز دارد; برخی از این موارد عبارت است از: 1. هرگاه ضرر مالی یا جانی یا آبرویی‌، متوجه خودش یا مسلمانی دیگری بشود و با دروغ گفتن دفع گردد، جایز است و اگر لازم شود قسم خوردن نیز مانعی ندارد، بلکه در بعضی موارد که ضرری فاحش ـ مانند ضرر جانی ـ در کار باشد، واجب هم می‌شود; برای مثال‌: اگر ظالمی بخواهد مسلمانی را بکشد، یا آبرویش را به ناحق ببرد، و مکانش را از کسی که می‌داند، بپرسد، انکار کردن و لو ندادن او بر آن شخص واجب است‌. 2. از مواردی که دروغ گفتن جایز است مورد "اصلاح‌" است‌; یعنی هرگاه بین دو نفر مسلمان مخاصمه و نزاع باشد، و راهی برای اصلاح بین آن‌ها جز دروغ نباشد، جایز است‌. 3. برخی از روایات دروغ گفتن را در جنگ‌، اگر با دروغ بر دشمن غلبه شود، جایز شمرده است‌.( برای آگاهی بیشتر ر.ک‌: مکاسب محرمه‌، امام خمینی‌;، ج 2، ص 121 ـ 141، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی / گناهان کبیره‌، آیت الله دستغیب‌، ج 1، ص 290 ـ 294، انتشارات اسلامی‌. )