خداوند می‌فرماید: "شما اراده نمی‌کنید، بلکه تنها خداست که اراده می‌کند." آیا این با اختیار انسان مغایرت ندارد؟

همه حوادث جهان‌، حتی اعمال و افعال ما، خواه حسنه باشد یا سیئه‌، از یک نظر مربوط به خداست‌; زیرا او است که به ما قدرت داده و اختیار و آزادی اراده بخشیده است‌; بنابراین آن‌چه ما اختیار می‌کنیم و با آزادی اراده انتخاب می‌نماییم‌، خلاف خواست خدا نیست و این همان توحید افعالی پروردگار است‌، ولی در عین حال اعمال ما به ما نسبت داده می‌شود و این انتساب طولی است نه عرضی‌، زیرا عامل تعیین کنندة عمل‌، اراده و اختیار ماست و به همین دلیل ما در برابر اعمال‌مان مسؤولیم و استناد اعمال ما به خدا، آن چنان که اشاره شد، از ما سلب مسؤولیت نمی‌کند. زیرا فعل و اختیار انسان در طول خواست و ارادة خداوند است به این معنا که خداوند خواسته که انسان توان خواستن و انتخاب را داشته باشد; یعنی خداوند خواسته است که انسان آزاد و مختار باشد و در میان دو راه نیک و بد هر یک را که خواست به خواست خویش برگزیند و به سعادت یا شقاوت اختیاری برسد. پس هر یک را گزینش کرد از نظر تکوینی خلاف اراده خدا انجام نداده یعنی همانطور که خدا خواسته آزادانه عمل کرده است‌، ولی از نظر تشریعی بر خلاف قانون و دستور و راهنمایی سعادت بخش او عمل کرده و خود را به شقاوت و هلاکت افکنده است‌. حاصل آن که اصل خواستن و انتخاب آزادانه را خداوند در نهاد انسان قرار داده است و حق انتخاب را پس از ابلاغ دستوارت به خود او واگذار کرده است‌، بنابراین‌، نتیجه انتخاب هر چه باشد به عهده خود انسان است‌. منتها اگر انتخاب خوب باشد چون خداوند به این امور دستور داده و آن‌ها را خواسته است می‌توان این امور را به خداوند نسبت داد. امّا اگر خدای ناکرده انتخاب بد باشد چون این امور را خداوند از ما نخواسته نمی‌توان آن‌ها را به خداوند نسبت داد; "مَّآ أَصَابَکَ مِن‌ْ حَسَنَة‌ٍ فَمِن‌َ اللَّه‌ِ وَمَآ أَصَابَکَ مِن سَیِّئَة‌ٍ فَمِن نَّفْسِکَ وَأَرْسَلْنَـَکَ لِلنَّاس‌ِ رَسُولاً وَکَفَی‌َ بِاللَّه‌ِ شَهِیدًا ;(نسأ،79) (آری‌) آن‌چه از نیکی‌ها به تو می‌رسد، از طرف خداست‌; و آن‌چه از بدی به تو می‌رسد، از سوی خود توست و ما تو را رسول برای مردم فرستادیم‌، و گواهی خدا در این‌باره‌، کافی است‌."(ر.ک‌: بحثی مسبوط در آم‌وزش عقاید، غرویان‌، غلامی و میرباقری‌، ص 177، انتشارات دارالعلم‌.) گفته‌های پیش را با یک مثال روشن می‌کنیم‌: شما به ارادة تکوینی خدا مجبورید غذا بخورید و آب بنوشید ـ سوخت و ساز مناسب بدن خود را تأمین کنید ـ ولی به اراده و امر و هدایت تشریعی خداوند وظیفه دارید غذای حلال و نوشیدنی حلال و پاکیزه را انتخاب کنید و شما که به اختیار خود می‌توانید حلال بخورید و یا حرام بخورید، در هر دو صورت از ارادة تکوینی خداوند خارج نشده‌اید، امّا اگر حرام بخورید خلاف امر الهی مرتکب شده و مجازات می‌شوید.