خداوند در قرآن دربارة صبر بر مصیبت چه میفرماید؟

صبر به معنای شکیبایی ورزیدن، یکی از واژههای کلیدی قرآن و یکی از اخلاق حسنهای است که در قرآن، به آن سفارش شده است و صابران نیز مورد تشویق قرار گرفتهاند. در قرآن مجید، حدود هفتاد بار از صبر، سخن به میان آمده است. در روایتی از رسولخدا9 آمده است: "صبر بر سه قسم است: صبر در مصیبت، صبر در طاعت و صبر در معصیت. و هر کس بر مصیبتی صبر کند، تا با خوشی، آن را بگذراند، خداوند برایش سیصد درجه مینویسد که ما بین هر درجه تا درجه دیگر، به قدر ما بین آسمان و زمین باشد...."(المیزان، علامه طباطبایی;، ترجمة موسوی همدانی، ج 11، ص 479.) صبر بر مصیبت، یعنی پایداری در برابر حوادث ناگوار و عدم خودباختگی و شکست روحی و ترک جزع و فزع (ناله و زاری) در آیه 35 سورة حج، یکی از صفات مخبتین (فروتنان و تواضعکنندگان)، صبر بر مصیبت شمرده شده و در آیه 156 سورة بقره آمده است که صابرین کسانی هستند که چون مصیبتی به آنان رسد، میگویند: "إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّـآ إِلَیْهِ رَ َجِعُون". علامه طباطبایی; ذیل این آیه میفرمایند: "البته معلوم است که مراد به "إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّـآ إِلَیْهِ رَ َجِعُون"، صِرف تلفظ به این الفاظ، بدون توجه به معنای آن نیست و حتّی با گفتن و صِرف توجه به معنا هم نیست، بلکه باید به حقیقت معنایش ایمان داشت، به اینکه آدمی مملوک خدا است و مالکیت خدا، به حقیقت ملک است، و اینکه دوباره بازگشتنش به سوی مالکش میباشد; اینجا است که بهترین صبر تحقق پیدا میکند، آن صبری که ریشه و منشأ هر جزع و تأسفی را در دل میسوزاند و قطع میکند و چرک غفلت را از صفحة دل میشوید."(المیزان، علامه طباطبایی;، ترجمة موسوی همدانی، ج 1، ص 532.) به هر حال مسلّم است که اگر انسان، خداوند را مالک حقیقی همه چیز بداند، دیگر معنا ندارد که از مصایبی که به واسطة از دست دادن مال و جان نصیب انسان میشود، متأثر شود، چون خداوندی که مالک است، حقّ دارد و میتواند در ملک خویش هرگونه تصرّفی بکند. در تفسیر مجمعالبیان میخوانیم: "در حدیث آمده است: کسی که هنگام مصیبت "إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّـآ إِلَیْهِ رَ َجِعُون" بگوید، خداوند مصیبت او را جبران میکند و عاقبت وی را نیکو میگرداند و بر آن مصیبت، عوض شایستهای که موجب خشنودی انسان گردد، قرار میدهد."(ترجمه تفسیر مجمعالبیان، شیخ ابوعلیالفضلبنالحسنالطبرسی، ج 2، ص 129، 1360 ش، انتشارات فراهانی، تهران.) همچنین در قرآن آمده است: "هیچ مصیبتی در زمین و در جانهای شما نمیرسد، مگر آنکه قبل از آنکه آن را برسانیم، در کتابی نوشته بودیم... ." (حدید، 22) این آیه، همة حوادث را مستند به قضا و قدری میداند که از پیش تعیین شده است، لذا نه تأسف از نرسیدن چیزی معنا دارد و نه خوشحالی از رسیدن آن. در آیة دیگری نیز به این مطلب اشاره شده است: "آنچه مصیبت میرسد به اذن خدا میرسد و کسی که به خدا ایمان داشته باشد، خدا قلبش را هدایت میکند." (تغابن، 11) این از فواید معنوی صبر بر مصیبت است، زیرا صبر بر مصیبت، هم فایده دنیوی دارد که طبق آیة 17 سورة لقمان، صبر سبب عزم و عظمت میشود و هم فایدة اخروی دارد که آیة 10 سورة زمر به این مطلب اشاره دارد: صابران، اجر خود را به تمام و کمال و بدون حساب خواهند گرفت و هم فایدة معنوی دارد: "ریشة ایمان، صبر و شکیبایی در مقابل مشکلات است و نقش آن در معنویات انسان، همچون نقش سر است در برابر تن."(تفسیر نمونه، آیةالله مکارم شیرازی و همکاران، ج 17، ص 308، دارالکتب الاسلامیة.)