حکمت وجود آیات سجده‌دار ]واجب یا مستحب‌[ در قرآن چیست‌؟

مهم‌ترین حکمت آیات سجده‌دار، در قرآن مجید، قُرب‌ْ به خدا و اظهار عبودیت و بندگی انسان‌، در پیشگاه الهی است‌، بدیهی است‌، هدف از خلقت انسان‌، تکامل روحی و قرب او به خدا بوده‌، و قرب در پرتو بندگی خدا، به دست می‌آید. سجده یکی از بهترین عبادت‌های انسان است‌. سجده‌، نهایت خضوع و ادب بنده در برابر مولای خویش است‌، زیرا در این حالت‌، انسان‌، شریف‌ترین و عزیزترین عضو خود که پیشانی است‌، بر خاک می‌ساید و خود را در برابر عظمت و کبریایی ذات الهی‌، ناچیز و کوچک می‌شمارد; از این رو، سجده برای غیر خدا، جایز نیست‌، مگر این که به امر خدا باشد; مانند سجده فرشتگان بر حضرت آدم‌غ‌. در سورة "عَلَق‌" بعد از اشاره به سرکشی و طغیان بعضی مشرکان‌، و اذیت و آزاری که آن‌ها نسبت به رسول خدا6 و یاران وی روا می‌داشتند، تا آن جا که بنا داشتند، مانع سجدة رسول خدا در برابر ذات الهی شوند، به پیامبر تسلاّ می‌دهد: "هرگز آن‌ها را اطاعت مکن‌، بلکه برای خدا سجده نما و به این وسیله‌، خود را به او نزدیک گردان‌."(علق‌،19) امام رضا7 می‌فرماید: "نزدیک‌ترین حالت بنده به خداوند، زمانی است که در سجده باشد، و این گفتار خدای تبارک و تعالی است که فرمود: سجده کن و به من نزدیک شو."( میزان الحکمة‌، محمد محمدی ری شهری‌، ج 4، ص 381، نشر مکتب الاعلام الاسلامی‌. ) از تدبّر و دقّت در آیاتی که دستور سجده داده‌، حکمت آن معلوم می‌شود. در سوره سجده‌، یکی از علائم و ویژگی‌های مؤمن را سجدة وی در برابر تذکّر آیات الهی به حساب آورده با کلمة "انّما" که به انحصار دلالت دارد، این صفت مؤمنان را بیان می‌نماید، که تنها آن‌ها هستند که چنان شیفته و مجذوب سخن پروردگار خویش هستند که وقتی آیات الهی را می‌شنوند، به سجده می‌افتند.(سجده‌،15) حکمت سجده در این آیه‌، نیز اظهار بندگی و خضوع انسان در برابر خدا است تا به این وسیله‌، قرب به خدا پیدا کند. در سورة نجم‌، به دنبال آیاتی‌، دربارة توحید و معاد، و اشاره به بعضی از امت‌های گذشته‌، که بر اثر کفر و شرک‌، هلاک شدند، به کفار هشدار می‌دهد که این همه سرکشی نکنند و از گفتة رسول خدا6 در امر معاد تعجّب ننماید، سپس دستور می‌دهد سپس دستور می‌دهد، اگر بخواهید به سعادت برسید، و مانند امت‌های گذشته هلاک نشوید: "پس برای خدا سجده کنید و تنها او را عبادت کنید." یازده سجده در قرآن‌، مستحب است‌، چون امر صریح به سجده در آن وارد نشده است‌; در بعضی موارد، داستان سجده فرشتگان الهی در برابر خداست‌; مانند آیة 206 اعراف یا حکایت سجده موجودات آسمان و زمین و خورشیدو ماه‌، برای خداست‌; مانند آیات‌: (رعد،16); (نحل‌،49); (حج‌،18) و یا بیان‌گر سجده انبیای گذشته در برابر خدا است‌، مانند: "مریم‌،58" و یا اشاره به توبیخ و سرزنش مشرکان است که آن‌ها برای خدا سجده نمی‌کنند، مانند آیات‌: (فرقان‌،60); (نمل‌،25); (انشقاق‌،21). فلسفه و حکمت استحباب سجده در این موارد نیز، انقیاد مؤمن و اظهار بندگی و قرب وی به خدا است‌. علی‌در این‌باره می‌فرماید: "نزدیک نمی‌کند انسان را به خدا مگر زیادی سجود و رکوع‌."( میزان الحکمة‌، محمد محمدی ری شهری‌، ج‌، ص 382، انتشارات مکتب الاعلام الاسلامی‌. ) سعید بن سیار می‌گوید: از امام صادق‌پرسیدم‌: آیا در حال رکوع یا سجود از خدا طلب حاجت نمایم‌، فرمود: آری‌! در حال سجده دعا کن‌، زیرا نزدیک‌ترین حالت بنده به خدا هنگام سجده است‌; در آن حال برای دنیا و آخرت خویش از خدا طلب حاجت کن‌.( همان‌. )