حروف مقطعه چه معنایی دارد؟ اگر معنای آن‌ها برای نوع مردم قابل فهم نیست چگونه در کتابی که "فصل‌" است‌، نه "هزل‌" و "تبیان کل شی‌" است‌، چیزی آ

حروف مقطعه در آغاز 29 سوره از قرآن کریم آمده و از مختصّات قرآن است و در سایر کتاب‌های آسمانی مانند تورات و انجیل سابقه ندارد.(تفسیر تسنیم‌، آیة‌الله جوادی آملی‌، ج 2، ص 64، مرکز نشر اسرأ.) درباره این حروف تا کنون آرای متفاوتی از سوی مفسران ابراز شده و در برخی از منابع تا 20 نظر نقل گردیده است ولی در این پاسخ به دلیل رعایت اختصار و یا ضعف برخی از آرأ، از ذکر تمامی آن‌ها خودداری شده و تنها به برخی از آن‌ها بسنده می‌شود: 1. حروف مقطعه‌، اجزای اسم اعظم الهی است و اگر به درستی و از روی بصیرت ترکیب شود، اسم اعظم ظهور می‌کند (اسم اعظم‌، نامی است که با آن می‌توان در جهان هستی‌، تصرف کرد و انسان‌های عادی به معرفت آن دسترسی ندارند). 2. این حروف برای تنبیه و اسکات کافران بوده است‌; آنان به یکدیگر سفارش می‌کردند که به قرائت قرآن پیامبر9 گوش فرا ندهند: "لاتسمعوا لهـَذا القرءان و الغوا فیه‌"(فصلت‌، 26). از این‌رو خداوند در آغاز برخی از سوره‌ها این حروف را نازل کرد تا کافران با شنیدن آن‌ها که نه نظم بود و نه نثر، و چون بی‌سابقه بود اعجابشان را بر می‌انگیخت‌، ساکت شوند و گوش فرا دهند. 3. این حروف نشانه غلبه آن‌ها در کلمات آن سوره است‌; یعنی سوره‌های مشتمل بر حروف مقطعه‌، درصد حروف مزبور نسبت به سایر حروف آن سوره‌، بیشتر از همین درصد در سایر سوره‌ها است و این خود یک معجزه است‌. 4. خداوند متعال با این حروف تحدّی (هم‌آوردطلبی‌) کرده است و آوردن این حروف در صدر سوره‌ها از قبیل شمارش و بیان حروف الفباست و بدین معناست که شما اگر در معجزه و الهی بودن قرآن تردید دارید، با همین حروف که قرآن از آن فراهم آمده‌، کتابی همانند قرآن و یا دست کم سوره‌ای مانند سوره‌های این کتاب الهی پدید آورید. 5. علاّمه طباطبایی‌;، نظر ویژه‌ای در این‌باره ارائه نموده که شایان تأمل است‌; ایشان می‌فرمایند: با تدبّر در سوره‌هایی که حروف مقطعه همسان دارد، روشن می‌شود که سوره‌های دارای حروف مقطعة مشترک‌، در مضامین و سیاق‌ها نیز با یکدیگر مشابه و متناسب است و این تشابه ویژه میان سوره‌های مزبور مشاهده می‌شود; مثلاً در سوره‌های دارای "حم‌" آیه‌های اوّل آن با عبارت "تنزیل‌الکتاب‌" و یا عباراتی که این معنا را می‌رساند، شروع شده و یا سوره‌هایی که با "الم‌" آغاز شده‌، در سوره‌هایی مثل اعراف که با "المص‌" شروع شده مطالبی را که در سوره‌های "الم‌" و سوره "صاد" می‌باشد، در خود جمع کرده و نیز در سورة رعد، که با حروف "المر" شروع شده‌، مطالب هر دو قسم سوره‌های "الم ـ الر" وجود دارد; از اینجا استفاده می‌شود که این حروف‌، رموزی‌اند بین خدای تعالی و پیامبرش که معنای آن‌ها از ما پنهان است و فهم عادی ما راهی به درک آن‌ها ندارد، مگر به همین مقدار که حدس بزنیم میان این حروف و مضامینی که در سوره‌های هر یک آمده ارتباط خاصی وجود دارد.(ترجمه تفسیر المیزان‌، موسوی همدانی‌;، ج 18، ص 6ـ8، دفتر انتشارات اسلامی‌.) گفتنی است‌: روایات تفسیری معتبر، معانی گوناگونی برای حروف مقطعه بیان می‌کند و چون این‌ها از قبیل "مثبتات‌" است‌، بدین معنا که هر یک امری را اثبات می‌کند و هیچ یک مفاد دیگری را نفی نمی‌کند، پس مطالب آن‌ها قابل جمع است و ممکن است همه آن‌ها درست باشد.(ر.ک‌: تفسیر تسنیم‌، آیت‌الله جوادی آملی‌، ج 2، ص 69ـ129، مرکز نشر اسرأ.) این که حروف مقطعه رمز و سرّی باشد میان خداوند متعال و رسول اکرم‌ـ و مراد از آن فهمیدن دیگر و سردرآوردن آن‌ها از این رموز نیست ـ، قولی است که در مقابل تفاسیر دیگر در مورد تفسیر حروف مقطعه قرار دارد. آری‌، عده‌ای از بزرگان معتقدند این حروف رمزی است میان خدا و رسول‌و اولیای الهی‌: و دیگران به آن دسترسی ندارند و باید از باب ایمان به غیب آن را پذیرفت‌. بر اساس رأی مزبور، نباید برای فهم معنای حروف مقطعه کوشش کرد و این در صورتی است که ما بخواهیم از راه علوم متعارف حصولی بدان دست پیدا کنیم‌، امّا طبق حدیث "نوافل‌" که می‌گوید: انسان بر اثر نوافل‌، محبوب خدای سبحان می‌شود و آن گاه خدا چشم و گوش او می‌شود.(اصول کافی‌، شیخ کلینی‌;، ج 2، ص 352، دارالتعارف للمطبوعات‌.) افرادی که از راه فرایض و نوافل الهی‌، به خداوند نزدیک می‌شوند، می‌توانند به این رموز دست یابند. البته بعضی از مفسران قائلند: رمز بودن حروف مقطعه با آن چه در آیات دربارة قرآن کریم آمده (کتاب هدایت و بیان و تبیان‌) و با دستور تدبر در همة آیات آن‌، سازگار نیست‌، بنابراین لازم است دست کم برخی از مراتب فهم معنای حروف مقطعه بهره دیگران شود و به آن دست یابند.(ر.ک‌: تفسیر تسنیم‌، همان‌، ج 2، ص 100 ـ 104، مرکز نشر اسرأ.) با توجه به این که قرآن کریم کتاب هدایت است‌، این کتاب "تبیان کل شی‌ء" است در آن چه مربوط به هدایت بشر می‌باشد. حروف مقطعه به ما می‌فهماند که کلمات و آیات قرآن از همین حروف تشکیل شده است‌، اگر شما می‌گویید این کتاب از سوی خدا نیست‌، دست کم سوره‌هایی مانند آن بیاورید. پس حروف مقطعه "هزل‌" نیست‌، بلکه منشأ هدایت است و بشر را به الهی بودن قرآن رهنمون می‌نماید.