توضیحات دقیقی درباره محکمات و متشابهات قرآن و اصطلاحات رایج در این زمینه عنایت بفرمایید. و در صورت امکان دیدگاه اهل تشیع و تسنن را در این مور

خداوند متعال‌، آیات قرآن کریم را به محکمات و متشابهات تقسیم کرده است‌. هُوَ الَّذِی‌َّ أَنزَل‌َ عَلَیْکَ الْکِتَـَب‌َ مِنْه‌ُ ءَایَـَت‌ٌ مُّحْکَمَـَت‌ٌ هُن‌َّ أُم‌ُّ الْکِتَـَب‌ِ وَأُخَرُ مُتَشَـَبِهَـَت‌ٌ...;(آل‌عمران‌،7) او کسی است که این کتاب (آسمانی‌) را بر تو نازل کرد; که قسمتی از آن‌، آیات "محکم‌" ]= صریح و روشن‌[ است‌; که اساس این کتاب می‌باشد; (و هر گونه پیچیدگی در آیات دیگر، با مراجعه به این‌ها برطرف می‌گردد.) و قسمتی از آن‌، "متشابه‌" است ]= آیاتی که به خاطر بالا بودن سطح مطلب و جهات دیگر، در نگاه اول احتمالات مختلفی در آن می‌رود ولی با توجه به آیات محکم‌، تفسیر آنها آشکار می‌گردد.[ اینک مطالبی کوتاه و فشرده در این باره‌: 1. دو قسم بودن آیات‌: بعضی از آیات قرآن محکم است‌، یعنی‌: دلالت آنها واضح و روشن است و جای شک و شبهه نیست‌، که بیشتر آیات قرآن از این قبیل است‌. مانند: "قل هو الله احد" (اخلاص‌، 1)، "لیس کمثله شی‌ء" (شوری‌، 11) "الله خَلق کل شی‌ء" (زمر، 62) و... و بعضی از آیات متشابه هستند، یعنی‌: دلالت آنها روشن نیست‌، بلکه دلالت بر معنایی می‌کنند که مورد شک و تردید است‌، که باید با مراجعه به آیات محکم مقصود آن روشن و شبهه برطرف شود، این کار از عهده هر کس برنمی‌آید، بلکه مربوط است به ائمة معصومین‌: و علمای راستین که به موازین‌، احکام‌، عقاید شرعیه و به روش تأویل متشابهات آشنایی کافی دارند. 2. تعداد آیات محکم و متشابه‌: درباره تعداد آیات متشابه و اینکه کدام یک از آیات محکم‌، و کدام یک متشابهند، نظریات مختلفی وجود دارد که در بعضی از کتابهای علوم قرآنی و تفسیر آورده شده‌، از جمله آیاتی که جزء متشابهات ذکر کرده‌اند، بعضی مربوط به صفات خداوند و بعضی مربوط به هدایت و ضلالت و قضا و قدر و... است‌.( جهت کسب اطلاعات بیشتر رجوع کنید به‌: التمهید، محمدهادی معرفت‌، ج 3، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسه / تفسیر المیزان‌، علامه طباطبایی‌، ج 3، ص 19 ـ 75، ذیل آیه 7 آل‌عمران‌، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان / تاریخ و علوم قرآن‌، میرمحمّدی زرندی‌، دفتر انتشارات اسلامی‌، ص 271 ـ 284. ) نمونه‌هایی از آیات متشابه‌، عبارتند از: الف‌) 1. "ثُم‌َّ اسْتَوَی‌ََّ إِلَی السَّمَآءِ وَ هِی‌َ دُخَان‌ٌ; (فصلت‌،11) سپس به آفرینش آسمان پرداخت و آن بخاری بود." 2. "ثُم‌َّ اسْتَوَی‌َ عَلَی الْعَرْش‌ِ; (فرقان‌، 59 / سجده‌، 4) آن گاه بر عرش ]قدرت‌[ استیلا یافت‌." 3. "الرَّحْمَـَن‌ُ عَلَی الْعَرْش‌ِ اسْتَوَی‌َ; (طه‌، 50) خدای رحمان که بر عرش استیلا یافته است‌". از آیات فوق برداشت "جا و مکان‌" برای خداوند متعال شده است‌. ب‌) آیاتی که از دست داشتن خداوند متعال سخن گفته است‌: 4. "وَقَالَت‌ِ الْیَهُودُ یَدُ اللَّه‌ِ مَغْلُولَة‌ٌ...; (مائده‌،64) و یهود گفتند: "دست خدا بسته است‌" دست‌های خودشان بسته باد و به سزای آن چه گفتند، از رحمت خدا دور شدند; بلکه هر دو دست او گشاده است‌." 5. "یَدُ اللَّه‌ِ فَوْق‌َ أَیْدِیهِم‌ْ; (فتح‌،10) دست خدا بالای دست‌های آنان است‌." ج‌) آیات مربوط به اثبات "عین‌" (چشم‌) برای خدا: 6. "وَ اصْبِرْ لِحُکْم‌ِ رَبِّکَ فَإِنَّکَ بِأَعْیُنِنَا; (طور، 48) و در برابر دستور پروردگارت‌، شکیبایی پیشه کن که تو خود در حمایت مایی‌." 7. "اصْنَع‌ِ الْفُلْکَ بِأَعْیُنِنَا وَ وَحْیِنَا; (مؤمنون‌،27) زیر نظر ما و به وحی ما، کشتی را بساز." د) آیات مربوط به اثبات "وجه‌": 8. "وَلِلَّه‌ِ الْمَشْرِق‌ُ وَ الْمَغْرِب‌ُ فَأَیْنَمَا تُوَلُّوا فَثَم‌َّ وَجْه‌ُ اللَّه‌ِ; (بقره‌،115) و مشرق و مغرب از آن‌ِ خداست‌; پس به هر سو رو کنید، آن جا روی به خداست‌." 9. "کُل‌ُّ مَن‌ْ عَلَیْهَا فَان‌ٍ # وَ یَبْقَی‌َ وَجْه‌ُ رَبِّـکَ ذُو الْجَلَـَل‌ِ وَ الاْ ?ًِکْرَام‌ِ; (رحمن‌، 26 و 27) هر چه بر زمین است‌، خالی شونده است # و ذات با شکوه و ارجمند پروردگار باقی خواهد ماند." 'û) آیه‌ای دربارة آمدن "خداوند"! 10. "وَ جَآءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا; (فجر،22) و آمد ]فرمان‌[ پروردگارت و فرشته‌ها صف در صف آیند." و... آیات متشابه با توجه به آیات محکم تفسیر می‌شوند; برای نمونه‌، آیات متشابه یاد شده با آیات محکم زیر تبیین می‌شوند: 1. "لآ تُدْرِکُه‌ُ الاْ ?َبْصَـَرُ وَهُوَ یُدْرِکُ الاْ ?َبْصَـَرَ وَهُوَ اللَّطِیف‌ُ الْخَبِیرُ; (انعام‌:103) چشم‌ها او را در نمی‌یابند و اوست که دیدگان را در می‌یابد و او لطیف آگاه است‌." 2. "لَیْس‌َ کَمِثْلِه‌ِ شَی‌ْءٌ وَ هُوَ السَّمِیع‌ُ الْبَصِیرُ; (شوری‌،11) چیزی مانند او نیست و اوست شنوای بینا." آیات فوق‌، هرگونه ابهام را از آیات متشابه برطرف می‌سازد و توهّم جسمانیت (و دست و چشم داشتن و...) را ـ که خداوند متعال از آن منزه است ـ از ذهن دور می‌سازد و زمینة هر گونه تشبیه خداوند به انسان و موجودات مادی را از بین می‌برد.(ر.ک‌: درسنامة علوم قرآنی‌، حسین جوان‌، آراسته‌، ص 456، نشر دفتر تبلیغات اسلامی / علوم قرآنی‌، آیة الله محمد هادی معرفت‌، ص 294، نشر التمهید.) 3. محکم و متشابه به وصف تمام آیات یا بعضی آن‌: محکم و متشابه به یک معنی‌، وصف تمام آیات قرآن واقع شده و به معنای دیگر وصف بعضی از آیات‌، آنجا که وصف تمام آیات واقع شده (مانند سورة هود/1) به این معناست که آیات قرآن همه دارای استحکام و اتقان است و الفاظ و معانی آن خلل‌ناپذیر است‌. در آنجا که متشابه وصف تمام آیات واقع شده‌، (مانند آیه 23 زمر) به این معناست که آیات قرآن همه شبیه و همانند یکدیگرند. (در زیبایی و فصاحت و بلاغت الفاظ و در عمق محتوی و صحت و حقانیت‌،...) و با همدیگر تضادّ ندارند. و امّا آنجا که محکم و متشابه وصف بعضی از آیات واقع شده‌اند، (آیة 7 سورة آل‌عمران‌) می‌فرماید: بعضی از آیات قرآن محکم است و بعضی متشابه‌. 4. معنای اِحکام و تشابه‌: اِحکام‌، در قرآن کریم‌، به سه معنای 1. استوار بودن گفتار یا کرداری که راه خلل و شبهه در آن بسته باشد. 2. پایدار و ثابت بودن‌. 3. اتقان و دقت در عمل یا گفتار (هود،1) به کار رفته است‌. اِحکام ـ به معنای سوم ـ تمامی آیات قرآن را در بر می‌گیرد، و به معنای دوم‌، مخصوص آیات غیر منسوخه است‌; و به معنای نخست‌، صرفا در مقابل آیات متشابه به کار رفته است‌. تشابه‌، به دو معنای 1. همانند و یکسان بودن (نسأ، 82; زمر، 23) 2. شبهه‌انگیز بودن به کار رفته است‌. آیات متشابه در مقابل محکمات از نوع دومی است‌. در پایان شایسته ذکر است که‌، گروه‌های مختلف اهل سنت‌، به لحاظ دیدگاه‌هایی که در اصول اعتقادی و کلامی دارند، نظرات مختلفی در تفسیر، تأویل‌، محکم‌، متشابه‌، ظاهر و باطن و... و مصادیق آیات دارند که بررسی آن از حوصلة این پاسخ نامه خارج است‌. در صورت لزوم می‌توانید در نامة بعدی با پرسش مستقل با ما مکاتبه کنید. یا به کتابی که ذیلاً مشخصات آن می‌آید مراجعه کنید.(علوم قرآن‌، آیت الله معرفت‌، ص 271 ـ 317، چاپ یاران‌، قم‌.)