تنبیه از نظر قرآن چگونه است؟

یکی از مباحث مورد اختلاف در نظام تعلیم و تربیت دنیای معاصر، مسألة "تنبیه" است که نظریات افراطی و تفریطی دربارة آن مطرح شده است. عدهای به طور کلی با تنبیه موافق نیستند; در مقابل عدهای تنبیه را لازمة رشد و بالندگی و ضامن بقای نظام اجتماعی میدانند و بر وجود آن پای میفشرند. در این بین، اسلام در سیستم تربیتی خود، راهی میانه و معتدل را ارائه داده است. اسلام اصل تنبیه را به عنوان آخرین روش تربیتی، پذیرفته است. وجود جهنم و عذاب اخروی مجرمان، در آیات قرآنی، دلیل روشنی بر قبول اصل تنبیه از سوی اسلام است. همین طور وقتی قرآن میفرماید: ما قوم عاد و قوم سبأ و قوم ثمود را عذاب کردیم و... و این که اسلام جنگ با کفار را مطرح میکند، بیانگر این است که تنبیه را به صورت یک اصل برای پشتوانة امنیت، آسایش و آزادی پذیرفته است.(ر.ک: فجر، 6 و 13 و...) قرآن در آیه قصاص میفرماید: "وَ لَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَوَةٌ یَـََّأُوْلِی الاْ ئَلْبَـَبِ; (بقره، 179) ای صاحبان فکر و اندیشه، در قصاص برای شما حیات و زندگانی است." این آیه شریف، حیات و استمرار زندگی را در پرتو اجرای حدّ مجرم و کیفر او که قصاص است، میداند و میفرماید: اگر در جامعه، مجرم و جانی قصاص شوند، زندگانی برای مردم تضمین شده است و گر نه امنیت و آسایش از جامعه رخت بر میبندد.(ر.ک: مائده، 30 و نور، 2 و...) اسلام در بسیاری از گناهان و اعمالی که حرمت اجتماع را میشکند حد تعیین نموده است مثلاً میفرماید: "الزَّانِیَةُ وَ الزَّانِی فَاجْلِدُواْ کُلَّ وَ َحِدٍ مِّنْهُمَا مِاْئَةَ جَلْدَةٍ وَ لاَ تَأْخُذْکُم بِهِمَا رَأْفَةٌ فِی دِینِ اللَّهِ;(نور،2) زن زناکار و مرد زناکار را هر کدام صد ضربه شلاق بزنید، و در حدود الهی رأفت و دلسوزی نداشته باشید." لذا حدود الهی به منظور تأمین امنیت و حفظ شعور اخلاقی و اعتقادی جامعه نسبت به حرمت شکنان وضع شده است. البته اسلام، با پذیرش اصل تنبیه، آن را متناسب با مجرم و نوع جرم، به صورت منطقی و تعدیل شده، تعریف کرده است; برای مثال، اسلام به تکلیف در کنار مطرح ساختن تنبیه، اهمیت ویژهای داده و بسیاری از تنبیهها را از کودکان و کسانی که به سن بلوغ نرسیدهاند، برداشته است. یادآور میشویم که در بسیاری موارد، در زندگی اجتماعی، قبل از تنبیه بدنی، تنبیه اخلاقی مطرح است چرا که تنبیه بدنی آخرین راه و روش تربیتی است. در تنبیه اخلاقی مراحلی وجود دارد که به صورت مختصر و فشرده، عبارت است از: تذکر غیر مستقیم، تذکر و نصیحت، ملامت و سرزنش، محروم نمودن قهر کردن، اخطار و... . قرآن در کنار مطرح ساختن "تنبیه"، اصلهای مهم اخلاقی دیگری را که در صورت اجرای صحیح، ضرورت و زمینة تنبیه را از بین میبرد، بیان داشته و بر آنها تأکید کرده است. اصلهایی چون عفو، گذشت، صبر، بردباری، فروخوردن خشم، احسان، محبت و... مانند آیه 134 آلعمران (برای آگاهی بیشتر دربارة تنبیه و نظر اسلام دربارة آن رجوع کنید به: اسلام و تعلیم و تربیت، آیتالله ابراهیم امینی، ج 2، ص 141 - 177، انتشارات انجمن اولیأ و مربیان / مبانی فقهی و حقوقی جرائم و تأدیب کودک، منصور فرقانی، فصل دوم، انتشارات سازمان انجمن اولیأ و مربیان. )