تأویل قرآن با تفسیر آن چه فرقی دارد، آیا کتابی به فارسی هست که تأویل قرآن را داشته باشد؟ لطفاً معرفی فرمایید; آیا کتاب "تأویل آیات الظاهره فی

واژة "تأویل‌"، یک واژة قرآنی است که حدود هفده بار در قرآن تکرار شده است‌; مهم‌ترین آن‌ها در سورة آل‌عمران آمده است‌: "فَأَمَّا الَّذِین‌َ فِی قُلُوبِهِم‌ْ زَیْغ‌ٌ فَیَتَّبِعُون‌َ مَا تَشَـَبَه‌َ مِنْه‌ُ ابْتِغَآءَ الْفِتْنَة‌ِ وَابْتِغَآءَ تَأْوِیلِه‌ِی وَمَا یَعْلَم‌ُ تَأْوِیلَه‌ُوَّ إِلآ اللَّه‌ُ وَالرَّ َسِخُون فِی الْعِلْم‌;(آل‌عمران‌،7) اما آن‌ها که در قلوب‌شان انحراف است‌، به دنبال متشابهاتند، تا فتنه‌انگیزی کنند ]و مردم را گمراه سازند[; و تفسیر نادرستی برای آن می‌طلبند، درحالی که تفسیر آن‌ها را جز خدا و راسخان در علم نمی‌دانند." "تفسیر" در لغت یعنی شرح‌، بیان‌، توضیح و تبیین‌، یا روشن‌گری عبارات دشوار یک متن‌. بعضی از قرآن‌پژوهان‌، تفسیر قرآن را به "علم فهم قرآن‌" تعریف کرده‌اند یا "تفهیم مرادالله"; "فهمیدن و فهماندن‌" این‌که مراد خداوند و صاحب قرآن‌، از هر عبارتی در قرآن چیست که البته باید متکی به قواعد زبانی‌، زبان‌شناسی‌، واژه‌شناسی و علوم بلاغی و نیز حتی‌المقدور متکی به احادیث و اخبار باشد. نخستین و مهمترین منبع فهم قرآن و تفسیر آن‌، خود قرآن کریم است‌، که از آن به "القرآن یفسّر بعضه بعضاً"; تعبیر کرده‌اند یعنی بخشهایی از قرآن روشنگر بخشهای دیگر آن است‌. پس از قرآن کریم‌، دومین منبع مهم برای تفسیر قرآن احادیث است‌. تأویل‌، از مادّة "أوْل‌" و به معنای "رجوع‌"، و در باب تفعیل‌، به معنای "برگرداندن‌" است‌. در عرف قرآن‌، بیان حقیقتی را می‌گویند که امری از امور و معنایی از معانی از قبیل احکام‌، و یا معارف و یا قصص و یا غیر اینها به آن حقیقت تکیه دارند. مأخذی است که معارف قرآن از آن‌جا گرفته می‌شود و اصولاً تأویل مراجعه خاصی است و از مفاهیمی که معنا و مدلول لفظی دارند، نیست‌; بلکه از امور خارجی و عینی است و اگر گفته می‌شود که آیات قرآن تأویل دارد، در حقیقت وصف تأویل صفت خود آیات نیست‌; بلکه صفت متعلق آن‌ها است‌، که اعمال انسان‌ها و یا چیز دیگری است‌. بنابراین‌، تمامی بیانات قرآنی چه احکام و چه مواعظ و چه حکمتهایش مستند به آن است‌. چنین حقیقتی‌، در باطن تمامی آیات قرآنی‌، چه محکمش و چه متشابهش هست‌. این حقیقت‌، نه از سنخ الفاظ است و نه از سنخ معانی‌; بلکه امری عینی‌، واقعیت‌دار و خارجی است که از آن حقیقت عینی‌، به "ام‌ّالکتاب‌"، "کتاب مکنون‌"، "لوح محفوظ"، "عندالله" و "لدی‌الله" یاد شده و دست‌یابی به این مقام رفیع‌، تنها در اختیار راسخان در علم و اهل‌بیت عصمت و طهارت است و نصیب افراد غیرمعصوم‌، مانند صحابه و یا تابعین نمی‌شود.(ر.ک‌: المیزان‌، ج 10، ص 66، ج 3، ص 23، 27، 44، / وحی و قرآن‌، علامه طباطبایی‌، ص 143، بنیاد علوم اسلامی‌; قرآن در قرآن‌، جوادی آملی‌، نشر اسرأ، ج 1، ص 421 ـ 425.) ولی نزد متأخران چنین شایع شده است که "تأویل‌" به معنای مخالف ظاهر لفظ گفته می‌شود، ولی حق آن است که بگوییم‌: "تأویل واقعیتی است که مستند بیانات قرآن‌، اعم از حکم‌، حکمت یا موعظه قرار می‌گیرد. تأویل برای همة آیات قران‌، چه محکم و چه متشابه وجود دارد و از قبیل مفاهیم و معانی نمی‌باشد تا الفاظ بر آن دلالت داشته باشد، بلکه تأویل‌، از امور "عینی‌" است و فراتر از آن است که قالب‌های الفاظ آن را فرا گیرد." البته معنای دیگر "تأویل‌" که از آن بهرة فراوانی گرفته می‌شود ـ به گونه‌ای که عنوان کتب و مقالات قرار می‌گیرد ـ، معنای "توجیه متشابه‌" است‌، یعنی زمانی که آیة متشابهی از نظر عقلی و نقلی‌، به گونة صحیحی توجیه شود، می‌گویند این‌، تأویل آیه است‌; البته در این که "تأویل متشابه‌" را تنها خدا می‌داند و یا غیر خدا ـ یعنی راسخان در علم ـ هم می‌دانند اختلاف است‌، ولی اعتقاد شیعه آن است که امامان معصوم‌: ـ که راسخان در علمند ـ به اذن خدا، به تأویل مشتابهات آگاه هستند.(تفسیر المیزان‌، علامه محمد حسین طباطبایی‌، ج 3، ص 44ـ49، نشر مؤسسة اعلمی / التفسیر و المفسرون‌، محمد هادی معرفت‌، ج 1، ص 20، نشر دانشگاه علوم اسلامی رضوی / درسنامة علوم قرآنی‌، حسین جوان آراسته‌، ص 462ـ466، نشر دفتر تبلیغات اسلامی‌.) امّا دربارة معرفی کتاب‌هایی که دربارة تأویل قرآن نوشته شده‌، باید بگوییم‌: افزون بر این که اغلب کتب تفسیری‌، دارای تأویل هستند ـ به این معنا که آیات متشابه را هم تفسیر کرده‌اند و یا به معنایی که ازعلامة طباطبایی نقل شد ـ برخی از کتبی که به خصوص به تفسیر آیات متشابه پرداخته‌اند را می‌توان نام برد، مانند: حقایق التأویل فی متشابه التنزیل‌، سید شرف‌الدین رضی‌;، نشر بنیاد بعثت‌. امّا غیر از این دسته کتب‌، کتاب‌های دیگری هستند که کلمة تأویل در عناوین آن‌ها وارد شده است‌، که کلمة تأویل در این گونه موارد، بیش‌تر به معنای تفسیر است و یا دست کم مانند کتب تفسیری دیگر دارای تفسیر و تأویل هر دو می‌باشد; مانند: انوارالتنزیل و اسرار التأویل‌، نوشتة قاضی بیضاوی و مدارک التنزیل و حقائق التأویل‌، نوشتة ابوالبرکات نسفی‌، و... شما می‌توانید برای به دست آوردن تأویل آیات ـ به هر کدام از معناهایی که بیان شد ـ به کتب تفسیر فارسی‌، مانند: تفسیر نمونه‌، ترجمة تفسیر المیزان و... مراجعه کنید; هم چنین برای آشنایی بیشتر با تأویل قرآن می‌توانید به کتب فارسی زیر مراجعه نمایید: 1. روش‌های تأویل قرآن‌، محمد کاظم شاکر; 2. ترجمة اعجاز البیان فی تأویل ام القرآن‌، صدر الدین قونوی‌; 3. باطن و تأویل قرآن‌، علی اکبر بابایی‌; 4. روش‌شناسی اهل‌بیت‌: در تفسیر ـ تأویل ـ تطبیق قرآن‌، حسین تقوی دهاقانی‌; 5. تأویل قرآن کریم ازدیدگاه عامه‌، فاطمه محمدی آرانی‌.