بعضی می‌گویند: خداوند چون مؤمن را دوست دارد، او را زود عقوبت می‌کند تا متوجه خطای خود شود، در حالی که حضرت علی‌در دعای کمیل عرض می‌کند: "و لا

الف ـ در روایاتی که بلا و کیفر برای مؤمن‌، یک نوع نعمت به حساب آمده به بلا یا ابتلا تعبیر شده است‌. علی‌در این‌باره می‌فرماید: "ان‌ّ البلاء للمومن ادب و للانبیأ درجة و للاولیأ کرامة‌; بلا برای مؤمن‌، آزمایش و برای انبیا، درجه و برای اولیا، کرامت است‌."( میزان الحکمه‌، محمد محمدی ری شهری‌، ج 1، ص 491 و 493. ) یا امام صادق‌می‌فرماید: "ان‌َّ اللّه اذا احب‌ّ عبداً غتّه بالبلاء غتاً;( میزان الحکمه‌، محمد محمدی ری شهری‌، ج 1، ص 491 و 493. ) همانا خداوند وقتی بنده‌ای را دوست می‌دارد، او را در بلا و شدائد، غوطه‌ور می‌سازد." لکن در دعای کمیل‌، واژة عقوبت آمده است‌. بلا، همان امتحان و آزمایش است که عامل کمال و رشد می‌باشد، ولی عقوبت‌، کیفر و عذاب است که اثر تربیتی ندارد. در آیات قرآن نیز، اغلب واژة بلا آمده است‌: "وَلَنَبْلُوَنَّکُم بِشَی‌ْءٍ مِّن‌َ الْخَوْف‌ِ وَ الْجُوع‌ِ وَ نَقْص‌ٍ مِّن‌َ الاْ ?َمْوَ َل‌ِ وَ الاْ ?َنفُس‌ِ وَ الثَّمَرَ َت‌ِ وَبَشِّرِ الصَّـَبِرِین‌َ ;(بقره‌،155) قطعاً همة شما را با چیزی از ترس‌، گرسنگی‌، زیان مالی و جانی و کمبود میوه‌ها، آزمایش می‌کنیم و بشارت ده صابران و استقامت کنندگان را." از این آیه استفاده می‌شود که بلاها برای کسانی که در برابر آن مقاومت می‌کنند، سودمند است‌; از این رو، فرمود: "به آن‌ها مژده بده‌." ب ـ نکته دیگری که توجّه به آن لازم است‌، آن است که عامل بلا و عقوبت‌، نسبت به افراد متفاوت است‌. بلاها وسیلة آزمایش و امتحان هستند. امتحان یکی از سنت‌های الهی است که در مورد تمام بندگان اِعمال می‌شود. وسیلة امتحان‌، متفاوت است‌; گاهی خداوند بنده‌ای را به وسیلة نعمت و ثروت امتحان می‌فرماید، و گاهی به وسیلة فقر، و بعضی اوقات به وسیلة بلا و شر، و زمانی به وسیله خیرها و نیکی‌ها: "وَ نَبْلُوکُم بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَة‌ً وَ إِلَیْنَا تُرْجَعُون‌َ ;(انبیأ،35) ما شما را با بدی‌ها و نیکی‌ها آزمایش می‌کنیم و سرانجام به سوی ما باز می‌گردید." ج ـ بلا برای برخی افراد، ضمن این که وسیلة آزمایش است‌، جنبة تأدیب و تنبیه دارد; عامل بیداری و رشد و کمال است‌; غرور و خودبینی انسان را از بین می‌برد. اگر انسان همیشه در نعمت باشد و سختی و مشکلات نبیند، رشد نمی‌کند. تردیدی نیست که انسان در زندگی‌، دچار خطا و لغزش می‌شود، و مرتکب اعمال بد و زشت می‌گردد; خداوند خیلی سریع‌، بنده خود را تنبیه و تأدیب می‌فرماید، مانند پدری که در برابر خطایی که از فرزند خود می‌بیند، او را فوری تأدیب می‌کند، تا بار دیگر مرتکب خطا نشود. علی‌می‌فرماید: "خداوند، بندگان خویش را به هنگامی که اعمال بد انجام می‌دهند، با کمبود میوه‌ها و جلوگیری از نزول برکات و بستن درهای گنج‌های خیرات به روی آنان‌، مبتلا می‌سازد تا توبه‌کاران توبه کنند و آنان که باید دست از گناه بکشند، خودداری نمایند و پندپذیران پند بگیرند."( نهج البلاغه‌، فیض الاسلام‌، خطبه 143، ص 424. ) در حدیث دیگری علی‌می‌فرماید: "هنگامی که مشاهده کنی ]بعد از ارتکاب گناه‌[ خداوند بلاهایی پشت سر هم بر تو می‌فرستد، تو را بیدار کرده و هنگامی که خداوند متعال با انجام معاصی‌، نعمت هایش را بر تو می‌فرستد، این نوعی عذاب استدراجی است‌." د ـ بلا برای بعضی افراد، جنبة کیفری دارد، همانند قوانین جزایی که اسلام برای مجرمین وضع کرده یا قانون گذاران در مجلس وضع می‌کنند که اگر کسی مرتکب خلاف شد، او را عقوبت می‌کنند. خداوند برخی بندگان خود را در اثر ارتکاب عمل زشت در همین دنیا عقوبت می‌کند. علی‌که دردعای کمیل از خدا مسئلت می‌کند که در عقوبت عجله نفرماید، این نوع بلاها و مصائب است‌; بدیهی است انسان با داشتن غرایز و تمایلات نفسانی‌، دچار گناه می‌شود و شیطان و هوای نفس او را به گناه آلوده می‌کنند; از خدایی که ارحم الراحمین است انتظار می‌رود که در برابر گناه و تقصیر در طاعت و بندگی‌، بنده خود را فوری عقوبت نکند، بلکه به وی فرصت دهد تا با توبه و بازگشت به سوی او، گناه را جبران نماید.