با توجه به تأثیر مثبت موسیقی سنتی بر عرفان و عبادت‌، آیا گوش دادن به این نوع موسیقی مجاز است‌؟

پیش از پاسخ شایان ذکر است پاسخی که در ذیل می‌آید بر اساس فتوای برخی مراجع گرانقدر است‌. لطفاً برای آگاهی بیشتر از چند و چون حکم موسیقی به فتوای مرجع تقلید خود مراجعه کنید. موسیقی یا موسیقیا، Moosika)) واژه‌ای یونانی است که در حوزه مفاهیم دینی و زبان عربی‌، تقریباً معادل "غنا" را داراست و در اصطلاح عبارت است از: ترکیب صدا و آواز، همراه با نوعی ترکیب و تناسب به هدف لذّت‌آفرینی‌، خیال‌سازی‌، ایجاد هیجان و تحریک‌. پس‌، هر صدایی موسیقی نیست‌، صدای متناسب آن است که زیبایی توأم با کشش طبیعی‌، ریتم و وزن‌، زیر و بم‌، ترجیح و تحریر (غلتش و پیچش‌)، اوج و فرود مناسب‌... باشد. انواع موسیقی‌آن‌چه از مجموع تعریف‌های موسیقی به دست می‌آید آن است که‌: چون اصل در موسیقی گفتار است و سپس صدای ناشی از ابزار، پس موسیقی تقسیم می‌شود به‌: آوایی‌: که صرفاً حنجره باعث آن می‌شود. ابزاری‌: که توسط ابزار موسیقی تولید می‌گردد. هر یک از این دو نوع موسیقی و ترکیبی آن دو، انواع گوناگونی مانند نشاطانگیز، خیال‌انگیز، مهیج و... دارند. برخی از انواع غنا و موسیقی‌، و گوش دادن به آن به اجماع فقهای شیعه حرام است‌، و در قرآن‌کریم آیاتی هست که مسلمانان را از غنا و موسیقی نهی می‌فرماید: "و من الناس من یشتری لهوالحدیث لیضل‌ّ عن سبیل‌الله...;(لقمان‌، 6) بعضی از مردم سخنان بیهوده را می‌خرند تا مردم را از روی نادانی‌، از راه خدا گمراه سازند و آیات الهی را به استهزأ گیرند. برای آنان عذابی خوار کننده است‌." یکی از مصادیق لهوالحدیث ـ که حرام است ـ موسیقی و غناست‌.(تفسیر نمونه‌، آیت‌الله مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 17، ص 20، دارالکتب الاسلامیة‌.) و همچنین در آیة 30 سوره حج می‌فرماید: "فاجتنبوا الرجس من الأوثَن واجتنبوا قول الزّور...; از بت‌های پلید اجتناب کنید و از سخن باطل بپرهیزید" این‌جا هم یکی از موارد قول زور (سخن باطل‌) که حرام است موسیقی و غناست‌;(همان‌، ج 14، ص 91 ـ 92، دارالکتب الاسلامیة‌.) آهنگ‌ها و آوازها را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: الف‌) آهنگ‌ها و آوازهایی که به شیوة مجالس‌ِ عیش و عشرت و محافل‌ِ رقص و پایکوبی اجرا می‌شود و انسان را از حالت‌ِ اعتدال‌ِ فکری و ذهنی دور می‌سازد و به بی‌بند و باری‌، لاقید بودن و بی‌تعهّد زیستن دعوت و تشویق می‌کند که اصطلاحاً به آن "ساز و آوازهای مبتذل‌" می‌گویند. ب‌) آنهایی که هم از نظر محتوا (مضمون اشعار) دارای معنایی با شکوه و زیباست و هم از نظر اجرا، خوب و زیبا اجرا می‌شود و در عین حال تناسب و شباهتی با ساز و آوازهای مجالس لهو، عیش و عشرت و فساد ندارد. گوش دادن به نوع اوّل حرام است‌; امّا نوع دوم اشکال ندارد.(جامع‌المسائل "استفتائات‌، آیت‌الله فاضل لنکرانی‌، ص 252 مطبوعاتی امیر، چاپ دوم‌، بهمن 1375.) ج‌) ساز و آوازهایی که نسبت به آن شک داریم و نمی‌دانیم آیا از نوع اوّل است تا از آن پرهیز کنیم و یا از نوع دوم است تا پرهیز لازم نباشد. گوش دادن به موارد مشکوک (نوع سوم‌) اشکال ندارد; امّا بهتر است که به این نوع آهنگ‌ها هم گوش نکنیم‌. این نکته شایان ذکر است هر چند برخی گونه‌های موسیقی جایز دانسته شده است‌; اَمّا در علم فقه‌، نسبت به هیچ یک از انواع موسیقی تشویق نشده و نمی‌توان برخی از شکل‌های گوناگون موسیقی را "مستحب‌" دانست‌; بنابراین‌، تعبیر "موسیقی پذیرفتنی‌" به معنای این است که کدام نوع از انواع موسیقی حرام نیست‌; نه این که فقه‌، کدام موسیقی را پذیرفته و ما را به آن تشویق می‌کند. موسیقی و عرفان‌برخی متأسفانه به غلط موسیقی را پلی بین انسان و طبیعت و انسان و خدا می‌دانند و با جمله‌هایی مانند: "موسیقی روح را پالایش می‌کند" و "موسیقی یک ضرورت است‌" و "موسیقی رازگویی و نیایش انسان خاکی با خداست‌" خود و دیگران را گول‌زده و آن قدر که با "تار" و "سه تار" انس می‌گیرند با قرآن و نماز و دعا مأنوس نمی‌گردند. متأسفانه در این پاسخ‌نامه مجالی برای نشان دادن مصنوعی بودن نواهای موسیقی و عدم کارایی آن در برقراری پلی میان انسان و طبیعت و انسان و خدا وجود ندارد.(ر.ک‌: موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی‌، علامه محمد تقی جعفری‌، مؤسسه علامه جعفری‌.) تنها چند پرسش از شما خواننده گرامی می‌کنیم‌. دقت در این پرسش‌ها و پاسخ وجدان‌پسندی که به آن خواهید داد، بسیاری از مشکلات و دغدغه‌ها را از بین می‌برد. چرا ما از خدا سؤال نمی‌کنیم که برای نزدیکی و رسیدن به تو (=عرفان‌) از چه راهی بیاییم‌؟ و آیا اساساً خدا این حق را ندارد که بگوید از چه راهی می‌توانید به من نزدیک شوید؟ چرا "عارفان عرفان موسیقیایی‌" به احادیث و آیاتی که در آن نه تنها موسیقی ترویج و تأیید نشده‌، بلکه مذموم هم بوده‌، توجه ندارند؟ چرا به خدا، عملاً این حق را نمی‌دهیم که به حال و هوای مصنوعی برخاسته از موسیقی را، عرفانی و آرامش‌آور نداند؟ بلی‌، ما منکر نیستیم که موسیقی آن چنان دل و روح را می‌لرزاند که اشک جاری می‌شود; ولی بحث این جاست که این حالت‌، چقدر مورد تأیید خداست‌؟ آیا تاکنون شنیده یا دیده‌اید که پیامبران و ائمه‌: برای تلطیف روح افراد و رساندن آنان به کمال از موسیقی استفاده یا به آن سفارش کرده باشند؟ موسیقی سنتی و کلاسیک‌برخی از جوانان‌، مرز موسیقی حلال و حرام را سنتی و کلاسیک آن می‌دانند و موسیقی سنتی ایرانی را حلال و غیر آن را حرام می‌پندارند. مقام معظم رهبری در دیداری که با جوانان در دهه فجر سال 1377 داشتند، در پاسخ به این پندار فرمودند: من نمی‌توانم به طور مطلق بگویم که موسیقی اصیل ایرانی‌، موسیقی حلال است‌; نه این طور نیست‌. برخی خیال می‌کنند که مرز موسیقی حلال و حرام‌، موسیقی سنتی است‌، نه این طوری نیست‌. آن موسیقی که منادیان دین و شرع همیشه در دوره‌های گذشته با آن مقابله می‌کردند و می‌گفتند حرام است‌، همان موسیقی سنتی ایرانی خودمان است که به شکل حرامی در دربارهای سلاطین در نزد افراد بی بند و بار، در نزد افرادی که به شهوات تمایل داشتند و خوض در شهوات می‌کردند، اجرا می‌شده این همان موسیقی حرام است‌. بنابراین مرز موسیقی حرام و حلال عبارت از ایرانی بودن‌، سنتی بودن‌، قدیمی بودن‌، کلاسیک بودن‌، غربی بودن یا شرقی بودن نیست‌. مرز آن چیزی است که من عرض کردم‌. (به مرز موسیقی حلال و حرام در اقسام آهنگ‌ها و آوازها اشاره شد)(انسان‌، غنا، موسیقی‌، احمد شرفخانی‌، ص 46، مؤسسه انتشارات مشهور.)