اگر جسم ما محدود، مادی و تا اندازه محدودی درک و فهم دارد، چگونه در قیامت حاضر شده و با وجود محدودیت می‌تواند جواب‌گوی اعمال باشد؟ به طور خلا

معاد، هم جسمانی است و هم روحانی‌. روحانی است‌، چون‌: هدف از محشور شدن بدن‌، دریافت جزا و پاداش است و پاداش و کیفر در مورد جسم‌ِ بدون روح بی‌معناست و آن‌که عذاب را درک می‌کند، روح است‌. همچنین علاوه بر پاداش‌ها و کیفرهای حسّی و دردها و لذّت‌های جسمی‌، یک رشته پاداش‌ها و کیفرهای روحی و غیر حسّی برای صالحان و تبهکاران است که روح برای درک آن‌ها نیاز به بدن و قوای حسّی ندارد: "وَ رِضوَن من اللَّه‌ِ أَکْبَرُ ذَ َلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیم‌ُ". (توبه‌، 72) و جسمانی است چون‌: الف‌) گروهی از آیات به روشنی می‌گوید: انسان از خاک آفریده شده و به آن باز می‌گردد و سپس از آن بیرون می‌آید. (طه‌، 55)، (نوح‌، 18) ب‌) آیاتی که کیفیت حشر در روز قیامت را بیرون آمدن از قبر می‌داند. (یس‌، 51)، (قمر، 7) ج‌) آیاتی که گواهی می‌دهد، روز رستاخیز، اعضای انسان به اعمال او گواهی می‌دهد. (نور، 24)، (یس‌، 65) و تفسیر این اعضا به صورت‌های بدون مادّه و اعضای برزخی کاملاً بر خلاف ظاهر است‌. د) آیاتی که بر دگرگونی‌های بدن در دوزخ گواهی می‌دهد. (نسأ، 65)، (محمّد، 15) ر) آیاتی که به روشنی دلالت می‌کند که آن‌چه مورد انکار مخالفان معاد بود، زنده شدن بدن‌های متلاشی و پراکنده در زمین پس از مرگ بود. (یس‌، 78)، (سبأ، 7)(منشور جاوید، آیت‌الله جعفر سبحانی‌، ج 9، ص 115 ـ 116، مؤسسه سیدالشهدأ.) اگرچه معاد در روز قیامت جسمانی و روحانی است‌; ولی ویژگی‌های ماده در سرای آخرت با ماده در دنیا تفاوت دارد، چنان که خداوند متعال در وصف سرای آخرت می‌فرماید: "یَوْم‌َ تُبَدَّل‌ُ الاْ ?َرْض‌ُ غَیْرَ الاْ ?َرْض‌ِ وَ السَّمَـَوَ َت‌ُ وَ بَرَزُواْ لِلَّه‌ِ الْوَ َحِدِ الْقَهَّارِ ;(ابراهیم‌،48) در آن روز که این زمین به زمین دیگر و آسمان‌ها ]به آسمان‌های دیگری‌[ مبدل می‌شود، و آنان در پیشگاه خداوندواحد قهار ظاهر می‌گردند!." منظور از تبدیل آسمان‌ها و زمین به آسمان‌ها و زمین دیگر، تبدیل در صفات است‌، به این معنا که کرة خاکی و نیز آسمان‌ها ویران می‌گردد و بر ویرانه‌های آن‌ها زمین و آسمانی تازه آفریده می‌شود که نسبت به زمین و آسمان دنیا، در سطحی بالاتر از نظر تکامل‌، قرار دارند. به طور طبیعی جهان مادی و محدود دنیا استعداد پذیرش صحنه‌های قیامت را ندارد و نسبت این جهان به عالم و سرای آخرت مانند نسبت این جهان به محدودة عالم جنین و رحم مادر است‌، به این معنا که عالم جنین و رحم مادر با دنیا و این جهان بسیار متفاوت است و این جهان مرحله کامل‌تری و عالی‌تری نسبت به عالم رحم مادر می‌باشد. بر اساس آیات قرآن‌، زمان و مکان و... روز قیامت با دنیای محدود ما، متفاوت است‌، و اساساً مدرک (آن‌چه عذاب و سختی را درک می‌کند) در دنیا و آخرت روح انسان‌ها است نه جسم‌; پس محدودیت یا عدم آن در میزان ادراک در دنیا و آخرت تأثیری ندارد. خداوند متعال می‌فرماید: "إِن‌َّ الَّذِین‌َ کَفَرُواْ بِ ?‹َایَـَتِنَا سَوْف‌َ نُصْلِیهِم‌ْ نَارًا کُلَّمَا نَضِجَت‌ْ جُلُودُهُم بَدَّلْنَـَهُم‌ْ جُلُودًا غَیْرَهَا لِیَذُوقُواْ الْعَذَاب‌َ إِن‌َّ اللَّه‌َ کَان‌َ عَزِیزًا حَکِیمًا ;(نسأ،56) کسانی که به آیات ما کافر شدند به زودی آن‌ها را در آتشی وارد می‌کنیم‌، که هر گاه پوست‌های تن آن‌ها ]در آن‌[ بریان گردد ]و بسوزد[ پوست‌های دیگری به جای آن قرار می‌دهیم تا کیفر را بچشند، خداوند توانا و حکیم است‌." بنابراین‌، عالم قیامت و سرای آخرت با این جهان متفاوت است‌، و سرای دیگر مرتبه‌ای کامل‌تر و عالی‌تر از این جهان بوده و وقتی ملاک روح باشد نه جسم‌، بحث تأثیر و عدم تأثیر یا محدودیت مطرح نیست‌.(ر.ک‌: المیزان‌، علامه طباطبایی‌;، ج 12، ص 88ـ89، منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة‌، قم / تفسیر نمونه‌، آیت اللّه مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 3، ص 426ـ428، دارالکتب الاسلامیة‌، تهران‌.)