الف ـ لطفاً آیاتی را که دربارة محشر، چگونگی حشر و شکل افراد در قیامت وجود دارد توضیح دهید؟ ب ـ در مورد جهنم و افرادی که وارد آن خواهند شد نیز م

مسأله روز قیامت و اتفاق‌هایی که در آن روز رخ می‌دهد و جهنم و افرادی که وارد آن خواهند شد، از مباحث گسترده و دامنه دار است که در این مختصر نمی‌گنجد. لذا به اختصار برخی از مطالب را در مورد پرسش مطرح شده بیان می‌کنیم و شما را به مطالعه کتاب‌هایی که در پاورقی ها ذکر خواهند شد، ارجاع می‌دهیم‌. الف ـ روز قیامت‌یکی از روزهای سخت برای انسان‌، روزی است که در صور دوم (زمر،68) دمیده و انسان ها زنده شده و همگان سر از قبر برداشته‌، به سوی صحرای محشر برای حساب حرکت می‌کنند. آن روز چنان وحشتناک است که قرآن کریم می‌فرماید: "ای رسول من‌! هنگام برپایی قیامت‌، مردم را به صورت مست می‌بینی در حالی که مست نیستند، لکن عذاب خداوند شدید است ]که هوش از سر آنان برده است‌[." (حج‌، 2) در آیه دیگر آمده است‌: وقتی که قیامت بر پا شد و مردم سر از قبر برداشته به طرف صحرای محشر می‌روند، آنان را به امری ناشناخته دعوت می‌کنند در حالی که آنان را ترس فرا گرفته‌، دیدگانشان اشک آلود و ترسناک است‌، از قبر بیرون می‌آیند; همانند ملخ‌، پراکنده می‌شوند و با شتاب و عجله به دنبال آن دعوت کنندة به امر مجهول و ناشناخته می‌دوند و کفّار می‌گویند: امروز روز سختی است‌. (معارج‌، 42 ـ 44) حوادث آن روز را در چند بخش پی می‌گیریم‌: چگونگی ورود افراد به محشر افراد با سه ویژگی وارد محشر می‌شوند: 1. تنها، بدون مال‌، دوستان‌، فامیل و...(مریم‌،95) 2. در زمرة رهبری که برای خود انتخاب کرده است‌(اسرأ،71) 3. هم شکل و هم قیافه با گروهی که با او همکار و همفکر بودند (نبأ،18) مثلاً حرام‌خواران به صورت خوک‌، شایعه‌سازان به صورت میمون‌، قاضی ناحق‌، کور، آزاردهندة همسایه به شکل دست و پا بریده‌، خبرچین‌، آویخته به شاخه‌های آتش‌، عیاشان و شهوت‌پرستان بد بوتر از مردار و...( ر.ک‌: مجمع البیان‌، علامه طبرسی‌، ذیل آیه 18 سورة نبأ. ) خلاصه‌، در آن روز عده‌ای (مؤمنان خالص و شیعیان حضرت علی‌) با چهره‌های نورانی وارد محشر می‌شوند(حدید،12) و برخی با چهره‌های ظلمانی و تاریک‌. پروندة کارها یکی از مواقف قیامت‌، دادن نامة اعمال به مردم است که نامة عمل مؤمنان به دست راستشان و نامة عمل کافران و گنه‌کاران به دست چپشان داده می‌شود و همین خود، علامتی برای نجات دستة اول و سقوط دستة دوم است‌; "وَ کُل‌َّ إِنسَـَن‌ٍ أَلْزَمْنَـَه‌ُ طَغ‌رَه‌ُو فِی عُنُقِه‌ِی وَ نُخْرِج‌ُ لَه‌ُو یَوْم‌َ الْقِیَـَمَة‌ِ کِتَـَبًا یَلْقَغه‌ُ مَنشُورًا # اقْرَأْ کِتَـَبَکَ کَفَی‌َ بِنَفْسِکَ الْیَوْم‌َ عَلَیْکَ حَسِیبًا "(اسرأ،13ـ14) محکمه عدل خداوند مهم‌ترین منزلگاه قیامت‌، مرحلة رسیدگی به حساب خلایق در دادگاه و محکمة عدل الهی با حضور شاهدان مختلف و سنجش اعمال در ترازوی مخصوص سنجش است‌. قاضی این دادگاه خداوند و فرشتگان مقرب‌، شاهدان آن هستند. در این دادگاه کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین اعمال انسان حتی نیت‌ها به حساب کشیده می‌شود.(بقره‌،275) در این روز از همه حتی انبیأ (اعراف‌،6)، از هر عمل (نحل‌،93) از هر حالت (بقره‌،285)، در هر کجا که باشد (لقمان‌،6) پرسیده خواهد شد. از مجموع روایات و حتی از اشارات برخی از آیات‌، به خوبی استفاده می‌شود که مردم در مورد حساب الهی‌، کاملاً متفاوتند; گروهی حساب سخت دارند و گروهی حساب آسان و گروه سومی هم بدون حساب وارد بهشت یا دوزخ می‌شوند. کسانی که در دنیا در حساب بندگان خدا سخت می‌گرفتند یا کج خلق و ستمگر بودند، حسابشان سخت است‌.(رعد،21) در مقابل این گروه کسانی هستند که حساب آسان دارند.(انشقاق‌،7و8) درحدیثی از پیامبر اکرم آمده است هر کس سه خصلت داشته باشد حسابش آسان خواهد بود: عطا کنی به کسی که تو را محروم کرده و پیوند برقرار کنی با کسی که از تو بریده و عفو کنی به کسی که به تو ستم کرده است‌.( بحارالانوار، علامه مجلسی‌;، ج 7، ص 96، مؤسسة الوفأ. ) کسانی که بدون حساب وارد بهشت می‌شوند، کسانی هستند که در انجام دستورات الهی و دوری از گناهان استقامت می‌ورزند و اهل کینه‌، عقده و انتقام نیستند و علاقه و پول خرج کردن‌های خود را جز در راه محبت خدا قرار نمی‌دهند و در کارهایشان هدفی جز خداوند ندارند. در مقابل گروه قبلی‌، گروهی هستند که بدون حساب وارد دوزخ می‌شوند. طبق روایات برخی از این افراد عبارتند از: مشرک‌، پیشوای ستمگر، تاجر دروغگو، ثروتمندان بخیل‌، دانشمندان حسود و... شفاعت‌یکی از راه‌هایی که در قیامت سبب نجات انسان می‌شود، شفاعت انبیأ، امامان‌، شهدا و... است‌. در روز قیامت امامان و انبیأ حاضر شده و پس از حساب‌رسی‌، عده‌ای را که سزاوار شفاعت باشند شفاعت می‌کنند. از آیات قرآن استفاده می‌شود برخی از گنه‌کاران از شفاعت محرومند، یعنی شفاعت کنندگان نفعی به حال آنان ندارند، آنان عبارتند از: 1. کسانی که به نماز و حق خداوند بی اعتنا هستند; 2. کسانی که نسبت به طبقه محروم جامعه‌، بی اعتنا هستند; 3. کسانی که سرگرم باطل و لغویات بوده و از کارهای حق‌، گریزانند; 4. کسانی که با همة دلایلی که برای اثبات معاد است‌، معاد را منکر هستند.( ر.ک‌: مدثر، 40ـ48 / ر.ک‌: سیری در جهان پس از مرگ‌، حجت الاسلام دکتر حبیب اللّه طاهری‌، ص 366ـ441، جامعه مدرسین / پیام قرآن‌، آیت اللّه مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 5 و 6، دارالکتب الاسلامیة‌. ) ب ـ جهنم‌جهنم‌، معروف‌ترین نام دوزخ است که هفتاد بار در قرآن تکرار شده در مورد عذاب جهنم باید گفت‌: عذابهادو گونه‌اند: چه این‌که معاد هم دو جنبة جسمانی و روحانی دارد، و مجازاتهای اشخاص عبارت است از: عذابهای سخت و سنگین و نوشیدنی‌های آنان‌، لباسهای دوزخیان و دیگر عذابهای جسمانی که دوزخیان گرفتار آن هستند. عذابهای روحانی آنان عبارتند از: غم و اندوه‌ِ جانکاه و حسرت بی‌پایان‌، تحقیر و سرزنش فراوان‌، و دیگر آلام روحانی که دوزخیان از آن رنج می‌برند. این مجازاتها مسلماً با اعمال آنها در دنیا هماهنگ است که مظلومان را با انواع کیفر و شکنجه‌ها در فشار قرار می‌دادند و آیات الهی را به استهزا می‌گرفتند و بر دیگران کبر و غرور می‌فروختند. چه جای تعجب است که اعمال خویش را در آن‌جا ببینند و به نتایج آن گرفتار شوند، و محصولی را که در مزرعة دنیا کاشته‌اند، در قیامت و در دوزخ درو کنند؟( اقتباس از پیام قرآن‌، همان‌، 423 ـ 472. ) این عذابها برایشان پایدار است و به تعبیر قرآن کریم‌، آنها می‌خواهند از آتش جهنم خارج شوند; ولی هرگز نمی‌توانند. (مائده‌، 37) این شمه‌ای کوتاه از معرفی بهشت و جهنم بود. معرفی کامل آنها نیازمند مباحث بسیار طولانی و مفصل است‌.