الف ـ آیا جواب‌هایی که ما در قبر به نکیر و منکر8 بنا به فرمودة حضرت آیت اللّه دستغیب‌; می‌دهیم ـ که روح تا کمر دوباره برمی‌گردد تا بتوانیم جو

الف ـ قسمت اول پرسش شما، به ماهیت "قبر" و احوالات آن مربوط است و نقطة ابهام شما در این جاست که آیا قبر و اتفاقاتی که در آن می‌افتد، مادّی است یا غیر مادّی‌. در تحقیقی که عالم کامل و عارف واصل‌، حضرت امام خمینی‌ارائه داده‌اند، غیر مادّی بودن عالم قبر را اثبات کرده‌اند که خلاصه‌ای از نظر ایشان را در این جا بیان می‌کنیم‌: خروج انسان از این جهان‌، به هر شکل که باشد ـ به مرگ طبیعی و یا مرگ اخترامی‌، یعنی انسان براثر آفتی‌، از دنیا برود، با آن که قابلیّت و استعداد ادامة حیات را دارد ـ به معنای دخول در "عالم قبر" است و عالم قَبر، همان "عالم برزخ‌" است‌. از امام صادق‌پرسیدند: قبر چیست‌؟ فرمود: "قبر همان برزخ است از هنگام مرگ تا روز قیامت‌.( بحارالانوار، علامة مجلسی‌، ج 6، ص 218، نشر وفأ، بیروت‌. ) البته این که قبر باید رو به قبله باشد، و یا باید به فلان شکل کنده شود و مانند آن‌، احکام فقهی قبر در عالم دنیاست و به آن عالم و نشئة دیگر مربوط نیست‌، ولی چون این بدنی که اکنون به صورت جسمی بی‌روح در آمده‌، در گذشته بدن مسلمانی بوده و فرد مسلمان‌، با آن ارتباط داشته و در حال حاضر هم از نظر شرعی احترام دارد; در نتیجه‌، خانة این جماد محترم که محل اوست ]= قبر خاکی‌[ نیز محترم است أ امّا این مطلب بدان معنا نیست که همین قبر خاکی‌، محل پرسش و آرامگاه مؤمن باشد. آن قبری که پرسش و جواب و یا درد و غم و یا سرور و شادی دارد، در عالم طبیعت نیست‌، بلکه در عالم برزخ می‌باشد. قبری که یک متر و نیم طول و نیم متر عرض دارد، همان قبری نیست که گفته‌اند مقدار آن به اندازة مشرق و مغرب است‌، یا برای مثال‌، در این قبرها هر چه بگردیم اژدهایی نمی‌یابیم‌، با این که در روایت آمده است‌: "در قبر نود و نه اژدهاست که قدرتشان به گونه‌ای است که اگر یک فوت به این جهان بکنند، در تمام دنیا گیاهی نمی‌روید."( همان‌، ص 219. ) پس اگر این حیوانات‌، فقط در یک قبر بودند، لازم می‌آمد که در جهان‌، گیاهی نروید. هیچ کدام از اخباری که کاشفان اسرار، مُخبران غیب دربارة قبر گفته‌اند، با شرایط و احکام دنیا، مناسبت ندارد. شما می‌توانید برای دسترسی به آن‌ها، به کتاب حق الیقین و علم الیقین مرحوم فیض کاشانی مراجعه نمایید. خلاصه آن که از خود اخبار، به طور کامل‌، می‌توان فهمید که‌، قبر کجاست و مقصود از بدنی که در قبر است‌، کدام بدن است‌; البته معنای این سخن آن نیست که وقتی بنا شد منظور از قبر، این گودال معروف نباشد، پس بدنی هم وجود نخواهد داشت‌، بلکه در قبر به معنای برزخ هم بدن وجود دارد، امّا نه این بدنی که به خاک سپرده شده است‌. در برخی روایات آمده است‌: "ارواح در عالم قبر، به صورت ابدان هستند."( التهذیب‌، شیخ طوسی‌، ج 1، ص 466، نشر دارالکتب الاسلامیة‌. ) جنس این بدن‌، از جسم لطیفی است که از تبدیل بدن دنیوی‌، به بدن مثالی فراهم آمده و به حرکت جوهری موجود شده است‌; به همین جهت‌، اخباری که دربارة عالم قبر، به بدن اشاره دارند را ممکن است بر همین بدن حمل کنیم‌; خلاصه آن که براساس بسیاری از روایات‌، عالم قبر، همان عالم برزخ است و بالعکس و همة اخباری که دربارة عالم قبر رسیده است‌، در این صورت متصور و موجّه است‌.( ر.ک‌: معاد از دیدگاه امام خمینی‌، ص 171 ـ 173، تهیه و نشر: موسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی‌(ره‌). ) ب ـ آن چه در عالم برزخ و قیامت از نعمت ها و عذاب ها و اشیایی که در رابطه با نعمت و عذاب مطرح است‌، بی‌شباهت به عالم دنیا نیست‌، چنان که در قسمت "الف‌" ـ به مناسبت ـ توضیحاتی دربارة بدن برزخی داده شد; افزون بر آن‌، آیات قرآن نیز دلالت بر شباهت داشتن عالم قیامت به عالم دنیا می‌کند: "کُلَّما رُزِقوا مِنها مِن ثَمَرَة‌ٍ رِزقـًا قالوا هـَذَا الَّذی رُزِقنا مِن قَبل‌ُ; (بقره‌، 25) هر زمان که میوه‌ای از آن به آن‌ها ]= اهل بهشت‌[ داده شود، می‌گویند این همان است که قبلاً به ما روزی شده بود ]ولی چه قدر این ها از آن‌ها بهتر و عالی‌تر است‌[." ظاهر آیات دیگری از قرآن نیز نشان می‌دهد که تجهیزات و امکاناتی که در آن عالم ـ ابزار نعمت یا عذاب ـ هست‌، شبیه همین اشیای دنیایی هستند; البته با فرق‌های بسیار زیادی که بین این دو دسته از اشیأ ـ دنیایی و آخرتی ـ وجود دارد. مقصود ما از آیات دیگر، آیاتی است که به وجود درختان و انهار و قصر و حور و گرز و آتش و مانند این ها، اشاره دارند.( ر.ک‌: تفسیر نمونه‌، آیت اللّه مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 1، ص 140، نشر دارالکتب الاسلامیة‌. )