الف‌: قرآن کریم‌، برای نماز در زندگی مؤمن چه نقشی قائل است‌؟ ب‌: در قرآن کریم‌، چه ویژگی‌هایی برای دوستان خدا آمده است‌؟ ج‌: آیا قرآن مجی

الف‌: برخی از تأثیرات نماز در زندگی مؤمن به شرح زیر است‌: 1. جاودانگی توأم با سعادت‌: قرآن کریم‌، می‌فرماید: "کُل‌ُّ شَی‌ْءٍ هَالِکٌ إِلآ وَجْهَه‌;(قصص‌،88) هر چیزی نابود می‌شود، مگر آن چه وجهه و رنگ و روی الهی داشته باشد." در جای دیگر می‌فرماید: "مَا عِندَکُم‌ْ یَنفَدُ وَ مَا عِندَ اللَّه‌ِ بَاق‌;(نحل‌،96) آن‌چه نزد شما است پایان می‌پذیرد و آن چه نزد خدا است‌، ماندگار است‌." از این دو آیة شریفه استفاده می‌شود، تلاش‌های انسان به جز آن چه برای رضای خدا انجام می‌گیرد، از بین رفتنی است‌، نماز، چون بدون قصد قربت انجام نمی‌شود، یعنی فقط برای خدا صورت می‌گیرد، یقیناً، از اعمالی است که باقی می‌ماند و سبب جاودانگی توأم با عزت و سعادت انسان می‌شود. و این بهترین نقش نماز است‌. 2. سازندگی فرد و جامعه‌: چون لازمة اهل نماز بودن‌، دوری از هوی و هوس‌ها، و تفاخر نداشتن است‌; و از سوی دیگر انس گرفتن با خدا و دل‌بستن به بی‌نهایت قدرت و کمال و تشکر از صاحب نعمت است‌، در ساختن فکر و زندگی فردی و اجتماعی نقش بسیار دارد; و انسان را در مسیر مستقیم الهی یاری می‌کند; "وَ أَن‌ِ اعْبُدُونِی هَـَذَا صِرَ َطٌ مُّسْتَقِیم‌;(یس‌،61) و این که من را عبادت کنید، این (همان‌) صراط مستقیم است‌." 3. نماز، اهرم حرکت به سوی کمال است‌; "وَ اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَ الصَّلَوَة‌;(بقره‌،45و135) از صبر و نماز کمک بگیرید." 4. نماز، سبب توجه دائمی مؤمن به خداوند است‌; "أَقِم‌ِ الصَّلَوَة‌َ لِذِکْرِی‌َّ"(طه‌،14) نماز را به خاطر ذکر و (یاد) من اقامه کن‌." 5. امام علی‌می‌فرماید: "نماز، مؤمن را مکتبی می‌سازد." پیامبر اکرم‌می‌فرماید: "نماز، مؤمن را به خدا نزدیک می‌کند."; امام صادق‌می‌فرماید: "نماز، سبب قبولی اعمال دیگر مؤمن است‌."(اصول کافی‌، کلینی‌، (ره‌)، ج 3، ص 270، دارالکتب الاسلامیه‌، همان‌، ص 265، ص 361.) 6. امام علی‌می‌فرماید: "خداوند، نماز را واجب کرد تا انسان را از کبر، دور کند."(من لا یحضره‌الفقیه‌، صدوق‌، (ره‌)، ج 3، ص 567، انتشارات جامعه مدرسین‌.) 7. پیامبر اکرم‌می‌فرماید: "نماز به مانند نهری است که انسان روزی پنج بار در آن شستشو می‌کند و دیگر چرکی باقی نمی‌ماند."(التهذیب‌، شیخ طوسی‌، (ره‌)، ج 2، ص 237، دارالکتب الاسلامیه‌.) 8. امام صادق‌می‌فرماید: "(نماز) کوبندة شیطان است‌."(اعلام الدین‌، دیلمی‌، ج 1، ص 134، مؤسسة آل‌البیت‌:.) 9. نماز، انسان را از فحشأ و منکرات باز می‌دارد; "...إِن‌َّ الصَّلَوَة‌َ تَنْهَی‌َ عَن‌ِ الْفَحْشَآءِ وَ الْمُنکَر;(عنکبوت‌،45)...و نماز را برپادار که نماز (انسان را) از زشتی‌ها و منکرات بازمی‌دارد."(ر. ک‌: پرتوی از اسرار نماز، محسن قرائتی‌، ص 19 - 21 - 82 - 83، وزارت ارشاد اسلامی‌، تفسیر نمونه‌، آیة‌الله مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 16، ص 289، 294، دارالکتب الاسلامیه‌.) ب‌) ویژگی‌های دوستان خدا در قرآن کریم بسیار است‌. از آن جا که بیان تمامی آن‌ها از حوصلة این پاسخ نامه خارج است‌، به چند آیه در این باره که ملاک کلی را بیان می‌دارد اشاره می‌کنیم‌: قرآن کریم‌، ملاک کلی دوستی با خدا را در اطاعت از خودش‌، اطاعت از پیامبر اکرم‌و امامان معصوم‌: می‌داند. دوستی‌، تنها یک علاقة قلبی نیست‌، بلکه باید آثار آن در عمل انسان منعکس باشد، کسی که مدعی دوستی با پروردگار است‌، نخستین نشانة آن‌، این است که از پیامبر و فرستادة او، پیروی کند: "قُل‌ْ إِن کُنتُم‌ْ تُحِبُّون‌َ اللَّه‌َ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُم‌ُ اللَّه‌ُ وَیَغْفِرْ لَکُم‌ْ ذُنُوبَکُم‌ْ وَاللَّه‌ُ غَفُورٌ رَّحِیم # قُل‌ْ أَطِیعُواْ اللَّه‌َ وَالرَّسُول‌َ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَإِن‌َّ اللَّه‌َ لاَ یُحِب‌ُّ الْکَـَفِرِین‌;(آل‌عمران‌،31ـ32) بگو: اگر خدا را دوست می‌دارید از من پیروی کنید تا خدا (هم‌) شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشد و خدا آمرزندة مهربان است‌. بگو: اطاعت خدا و اطاعت فرستاده (او) کنید و اگر سرپیچی کنند خداوند کافران را دوست نمی‌دارد." در جای دیگر می‌فرماید: "وَمَن یُطِع‌ِ اللَّه‌َ وَالرَّسُول‌َ فَأُوْلَغ‌کَ مَع‌َ الَّذِین‌َ أَنْعَم‌َ اللَّه‌ُ عَلَیْهِم مِّن‌َ النَّبِیِّین‌َ وَالصِّدِّیقِین‌َ وَالشُّهَدَآءِ وَالصَّـَـلِحِین‌َ وَحَسُن‌َ أُوْلَغ‌کَ رَفِیقًا # ذَ َلِکَ الْفَضْل‌ُ مِن‌َ اللَّه‌ِ وَکَفَی‌َ بِاللَّه‌ِ عَلِیمًا;(نسأ،69ـ70) و کسی که خدا و پیامبر را اطاعت کند، (در روز رستاخیز) هم نشین کسانی خواهد بود که خدا نعمت خود را بر آن‌ها تمام کرده‌، از پیامبران و صدیقان و شهدأ و صالحان‌، و آن‌ها رفیق‌های خوبی هستند. این موهبتی است از ناحیة خدا و کافی است که او (از حال بندگان و نیات و اعمال آن‌ها) آگاه است‌." امام صادق‌می‌فرماید: "کسی که گناه می‌کند، خدا را دوست نمی‌دارد."(وسائل‌الشیعه‌، شیخ حر آملی‌;، ج 15، ص 308، مؤسسه آل‌البیت‌: / ر. ک تفسیر نمونه‌، آیت الله مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 2، ص 384 ـ 388، دارالکتب الاسلامیه‌، همان‌، ج 3، ص 459 - 462.) ج‌) تمامی معارف و دستورات قرآن کریم‌، برای هدایت‌، تربیت و به کمال رسیدن انسان است‌. هدف از ارسال رسولان و امامان معصوم‌: نیز همین است‌. "لَقَدْ مَن‌َّ اللَّه‌ُ عَلَی الْمُؤْمِنِین‌َ إِذْ بَعَث‌َ فِیهِم‌ْ رَسُولاً مِّن‌ْ أَنفُسِهِم‌ْ یَتْلُواْ عَلَیْهِم‌ْ ءَایَـَتِه‌ِی وَیُزَکِّیهِم‌ْ وَیُعَلِّمُهُم‌ُ الْکِتَـَب‌َ وَالْحِکْمَة‌َ وَإِن کَانُواْ مِن قَبْل‌ُ لَفِی ضَلَـَل‌ٍ مُّبِین‌;(آل عمران‌،64) خداوند بر مؤمنان منت نهاد ]= نعمت بزرگی بخشید[ هنگامی که در میان آن‌ها، پیامبری از خودشان برانگیخت‌، که آیات اورا بر آن‌ها بخواند، و آن‌ها را پاک کند و کتاب وحکمت بیاموزد; هرچند پیش از آن‌، در گمراهی آشکاری بودند." قرآن کریم‌، در جای جای آیات ویژگی‌های انسان مؤمن را بیان فرموده است‌. کسب این ویژگی‌ها در واقع کسب کمالات است‌. بیان تمامی آن چه در این باره نازل شده از حوصلة این پاسخ نامه خارج است‌. لذا ابتدأ به مواردی چند از خصوصیات مؤمن اشاره می‌کنیم و سپس راه‌کارهای عملی مراتب و درجات کمال را تبیین می‌کنیم‌: یادآوری تمام کارهایی که یک مؤمن باید انجام دهد، از حوصلة این پاسخ‌نامه خارج است‌. خداوند متعال در قرآن برخی خصوصیات مؤمنان را این‌گونه بیان می‌کند. 1. آن‌ها کسانی هستند که در نمازشان خاشعند. 2. از هر گونه لغو و بیهودگی رویگردانند. 3. زکات را ادا می‌کنند. 4. دامان خود را از آلوده شدن به بی‌عفتی پاک می‌کنند. 5. امانت‌ها و عهد خود را رعایت می‌کنند. 6. بر نمازهایشان مواظبت می‌نمایند. (مؤمنون‌، 1ـ10)(برای مطالعه تفسیر آیات ر.ک‌: تفسیر نمونه‌، آیة الله مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 14، ص 193ـ201.) 7. متواضع و فروتن هستند. 8. حلیم و بردبارند. 9. نماز شب می‌خوانند. 10. به دعا و راز و نیاز با خداوند علاقه دارند. 11. در حد توان ـ و با اعتدال ـ انفاق می‌کنند. 12. در صحنه‌های باطل حاضر نمی‌شوند. 13. در آیات الهی تدبّر می‌کند.(فرقان‌، 63ـ74) و مهمترین نکته برای رسیدن به کمال انجام واجبات و ترک گناه است که در آیات زیادی از قرآن بدان اشاره شده است‌. عرفا، برای مراحل سیروسلوک منازل و مراحلی را معرفی کرده‌اند که عبارتند از: 1. اراده‌: در این مرحله‌، انسان احساس می‌کند که ناقص است و باید به کامل متّصل شود. این بازگشت و رغبت شدید از نقصان به کمال را اراده گویند. 2. ریاضت که برای تحصیل سه هدف است‌: الف‌) دور کردن موانع که در اصطلاح به آن "تزکیه‌" یا "تخلیه‌" گویند. باید کوشید و غیرخدا را از دل بیرون کرد. ب‌) باید کاری کرد که نفس "امّاره‌" مطیع و تسلیم جنبة "نفس مطمئنه‌" شود ج‌) رقیق و لطیف کردن روح‌، برای آمادگی قبول تجلیّات و انوار الهی‌. راههای عملی این اهداف عبارتند از: 1. "زهد"، که شخص را نسبت به غیرخدا بی‌اعتنا می‌کند. 2. "عبادت‌" با خواندن نماز، قرآن‌، دعا، حج‌، روزه‌; البته به شرط آنکه با اندیشه و تدبر و حضور قلب باشد. 3. گوش دادن به سخنان پندآموز و پرمعنای دیگران‌; البته در صورتی که از گوینده‌ای پاک نفس و معتقد شنیده شود. راه‌های دیگری نیز برای این سیروسلوک وجود دارد: 1. شناخت عوامل پیشرفت‌; 2. شناخت موانع سیر و کمال مثلاً هم‌نشینی با دوستان بد و...; 3. مشارطه‌: عهدوپیمان با نفس خویش برای اطاعت فرمان الهی و پرهیز از گناه‌، با تذکرات و یادآوری که بهترین وقت آن بعد از نماز صبح است‌. 4. مراقبه‌: به معنای مواظبت و زیرنظر گرفتن پاکی خویش است و علم به اینکه فرشتگان الهی مراقب اعمال انسان هستند; چنان که قرآن شریف می‌فرماید: "وَ إِن‌َّ عَلَیْکُم‌ْ لَحَـَفِظِین‌;(انفطار،10) بی‌شک حافظان و مراقبانی بر شما گمارده شده است‌." 5. محاسبه‌: هر کسی در پایان هر سال یا ماه یا هفته و یا در پایان هر روز، به محاسبة کارهای خویشتن بپردازد و عملکرد خود را در زمینة خوبی‌ها و بدی‌ها، خداپرستی و هواپرستی دقیقاً مورد محاسبه قرار دهد. و بداند که قبل از او خدایش او را محاسبه خواهد کرد; چنان که قرآن شریف می‌فرماید: "وَإِن تُبْدُواْ مَا فِی‌َّ أَنفُسِکُم‌ْ أَوْ تُخْفُوه‌ُ یُحَاسِبْکُم بِه‌ِ اللَّه‌;(بقره‌،284) اگر آنچه را در دل دارید، آشکار یا پنهان کنید، خداوند شما را بر طبق آن محاسبه می‌کند".(ر.ک‌: اخلاق در قرآن‌، آیة‌الله مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 1، ص 246 ـ 258، مدرسه امام علی‌بن‌ابیطالب‌ـ مجموعة آثار شهید مرتضی مطهری‌، ج 7، ص 126 ـ 129، صدرا.)